با سلام.

به سایت خانه و خاطره خوش آمدید.

میرزا فتحعلی آخوند زاده

میرزا فتحعلی آخوند زاده؛

میرزا فتحعلی آخوند زاده

او در سال 1191 خورشیدی برابر با 1812 میلادی و 1228 هجری قمری در شهر نوخه در جمهوری آذربایجان کنونی زاده شد. و در سال 1257 خورشیدی/ 1878 میلادی در سن 66 سالگی در شهر تفلیس گرجستان درگذشت.

مترجم بارون روزن فرماندار گرجستان

شهر نوخه محل تولد او تا زمان انعقاد عهدنامه ترکمانچای در سال ۱۸۲۸میلادی/ ۱۲۰۶خورشیدی متعلق به ایران بود. فتحعلی در کودکی به همراه خانواده مدتی در خامنه و مشکینشهر و چندی هم در گنجه زندگی کرد و سپس به نوخه بازگشت و تحصیل کرد. بعد به تفلیس رفت و مترجم بارون روزن فرماندار گرجستان شد و او تا آخر زندگی همین سمت را داشت.

شهر تفلیس گرجستان؛

همراه عمو و عباس میرزا در گنجه/ آشنایی با میرزا شفیع/ سال 1249 ه.ق

مترجم حاکم روسی قفقاز در تفلیس گرجستان

فتحعلی آخوندزاده در آذربایجان تولد یافت، پدرش کدخدای قصبه خامنه بود. در هفت سالگی فتحعلی همراه مادر خود در خانه ای عموی مادر خود آخوند علی اصغر ماندگار شد و این مرد عهده دار تربیت فتحعلی گردید تا اینکه آخوند علی اصغر در 1241 قمری با فتحعلی همراه عباس میرزا نایب السلطنه به شهر گنجه رفت و فتحعلی پس از چندی با مرد روشنفکری به نام میرزا شفیع که شاعری زبردست بود آشنا گشت .

در 1249 قمری آخوند علی اصغر پس از بازگشت از مکه میرزا فتحعلی را به نوخه برد تا در مدرسه این شهر تحصیل کند. او پس از یکسال تحصیل همراه عموی مادری خود به تفلیس رفت و در دفتر حاکم روسی (قفقاز) به مترجمی و تدریس ترُکی در مدرسه روسی تفلیس و به تکمیل زبان روسی پرداخت و بعد از سه سال مقاله به زبان روسی مینوشت.

جشن مردم تفلیس گرجستان؛

تفلیس پایگاه روشنفکران

در آن روزگار تفلیس پایگاه روشنفکران بود. میرزا فتحعلی با آشنائی روشنفکران به محافل آنان راه یافت و آثار ادبی شاعران و نویسندگان بزرگ انقلابی روسیه قرن 19 نظیر گریبایدوف ، بلینسکی ، شچدرین را مطالعه کرد. سپس به مطالعه روزنامهها و مجلات سیاسی پرداخت و در نتیجه میرزا فتحعلی مردی روشنفکر با مطالعه فراون و جالب اجتماعی و ادبی و انقلابی و آشنا با برخی از آثار فلسفی و ادبی یونانی و نویسندگان بزرگ فرانسه چون منتسکیو، روسو، و آثار استوارت میل انگلیسی و غیره بود.

ملاقات با روشنفکران و مطالعه کتب متون و آشنایی با افکار آزدایخواهانه و اجتماعی و سیاسی و علاقه به میهن و چارهاندیشی برای نجات کشورش از شر استبداد سبب گشت که میرزا فتحعلی خان آخوندزاده نوشتهای سودمندی از خود بجای گذارد. آثار این نویسنده نمونههای خوبی از نثر فارسی و حاوی نکات اجتماعی و سیاسی است.

دیسپوت (دیکتاتور)

او مینویسد: «لفظ دیسپوت عبارت است از پادشاهی است که در اعمال خود به هیچ قانون متمسک و مقید نبوده و به مال و جان مردم بالاحد و انحصار تسلط داشته و همیشه به هوای نفس خود رفتار بکند و مردم در تحت سلطنت او عبد و دنی و ذلیل بوده از حقوق و آزادی و بشریت به کلی محروم باشند. ای اهل ایران ، اگر تو از نشئه آزادیت و حقوق انسانیت خبردار میبودی ، با اینگونه عبودیت و با اینگونه رذالت متحمل نمیگشتی ، طالب عمل شده ، فراموش خانهها گشادی ، مجمعها بنا مینمودی ، وسایل اتفاق دریافت میکردی ، تو در عدد و استطاعت به مراتب از دیسپوت زیادتری، برای تو فقط یکدلی و یک جهتی لازم است. اگر این حالت یعنی اتفاق به تو میسر میشد ، برای خود فکری میکردی ، و خود را از عقاید پوچ و ظالم دیسپوت نجات میدادی.»

درباره لزوم شورش مردم برعلیه استبداد گوید : «روولیسیون (انقلاب) عبارت از چنان حالتی است که مردم از رفتار ... دیسپوت و ظالم بستوه آمده و به شورش اتفاق کرده ... به جهت آسایش و سعادت خود قانون وضع کنند ... و برای خود بر حسب تجویز فیلسوفان، موافق عقل، آئین تازهای برگزینند. روولیسیون (انقلاب) عبارت از آنچنان حالتی است که مردم از رفتار بی قانون شاه دیسپوت و ظالم به ستوه آمده و به شورش اتفاق کرده او را دفع نموده به جهت آسایش و سعادت خود قانون وضع کنند.»

آثار میرزا فتحعلی زاده

"خرس دزدافکن"، رساله "تفهیم حرُیت(آزادی) انگلیسی جان استورات میل"، رساله "درباره انتقاد در روزنامه نویسی ایران"، برخی دیگر از آثار میرزا فتحعلی آخوندزاده میباشد که همه آنها نشانه فکر روشن و تیزبین او میباشد. میرزا فتحعلی زاده تا پایان عمر در قفقاز بسر برد و همواره به عقاید انقلابیهای افراطی ظاهراً بی علاقه اما به لیبرالیسم معتقد و در نویسندگی پابند شیوه رئالیستی بود.

برگزیده ای از دیگر نوشته های میرزا فتحعلی آخوندزاده: «به تکلیف سعد وقاص دین اسلام را قبول کردیم. نظر به وعده های او بایستی در هر دو عالم به شادی و شاهی بوده باشیم. از عالم آخرت که هنوز خبر نداریم ، حرفی است که سعد وقاص و سایرین می گویند. بیائیم به عالم دنیا ، از هجرت تا این زمان به ایرانیان مصیبت هایی رسیده است که در هیچ یک از صفحات دنیا ، خلق بدان گونه مصائب گرفتار نگردیده است... آیا لشکرکشی و خونریزی عرب ها را بگویم یا لشکرکشی و خونریزی دیالمه و صفاریان و سامانیان و غزنویان و ... و در گوشه و کنار آنقدر ملوک طوایف صاحبان داعیه و خروج پیدا شده که به حساب نمی آید. نتیجه بشارتی که سعد وقاص خبر داده بود این شد... »

(منبع: سایت "رشد و شبکه ملی مدارس ایران")

.................. ................. ............... ............... ............

با تشکر از سایت "رشد و شبکه ملی مدارس ایران"/ سایت خانه و خاطره/ سروش آذرت/ اردیبهشت 1391 خورشیدی/ 2012 میلادی/