با
سلام.
به
سایت خانه و
خاطره خوش آمدید.
میرزا
علی خان امین
الدوله
میرزا
علی خان امین
الدوله
"خاطرات سیاسى
امین الدوله"
پسر
حاج میرزا
محمدعلی خان سینكی
معروف به مجدالملک
به
كوشش
فرمانفرمائیان
و زیر نظر ایرج
افشار یكى از
ارزشمند ترین
مجموعه هاى
خاطرات سیاسى که از
اسنادهای مهم تاریخ
قاجاریه است ،
بچاپ رسید.
حضور
مستقیم نویسنده
در متن بسیارى
از وقایع و
اشراف وى به
حوادث و مسائل
درون نظام
حكومتى
ناصرالدین
شاه ،
مظفرالدین
شاه و محمدعلى
شاه به دلیل
تصدى مشاغل
حساس و مهم در
عهد دو پادشاه
نخست به او امكان
داده است تا
بتواند به بسیارى
از مسائل پشت
پرده زمانه خویش
وقوف یابد. در
خاطرات وى
گزارش هایى
درباره مسائل
درونى دستگاه
حاكم ، خلق و خوى
شاه، درباریان ، رقابت
هاى ایشان،
برخى تشكیلات
دولتى و پاره
اى مسائل
اقتصادى ، فساد
اخلاقى شاه و
درباریان
مورد توجه قرار
گرفته است.
"خاطرات
سیاسى امین
الدوله" به مانند
آثارى از این
قبیل، طبعاً
آلوده به غرض
ورزى ها، بى
دقتى ها گاه
حاوى جعلیات ، ایراد
تهمت و افترا
به رقباى سیاسى
و ستایش هم
مسلكان و
همراهان است.
این اثر در
كنار ضعف ها،
حاوى گزارش ها
و اطلاعات
فراوان و منحصر
به فردى است
كه آن را در
كنار منابع
دست اول دوره
قاجاریه قرار
مى دهد.
دولتمردان
اصلاح طلب و
فرهنگ پرور
نویسنده:
لطف ا... آجدانی
میرزا
علی خان امین
الدوله در
تهران و در میان
خانواده ای از
اهل علم متولد
گردید. پدرش
حاج میرزا
محمدعلی خان سینكی
معروف به مجدالملک بود. میرزا
علی خان امین
الدوله از
همان آغاز از
طریق پدر با
اندیشه
اصلاحات آشنا
و از تمایلات
اصلاح طلبانه
و تجدد گرایانه
برخوردار شد.
ریاست
مجلس شورای
دولتی/ 1293 ق. / ریاست
اداره کل پست،
وزارت اوقاف و
وظایف/ 1297 ق. / گرفتن
لقب امین
الدوله
وی كه در
حكومت
ناصرالدین
شاه مناصب و
مشاغل بالایی
چون "منشی
حضور" وزارت
رسائل و القابی
چون امین الملک را به
دست آورده
بود، در سال 1293
قمری ریاست
مجلس شورای
دولتی را
برعهده گرفت و
پس از مرگ پدر
در سال 1297 قمری،
ناصرالدین
شاه مقام «وزارت وظایف» و مقام «وزارت
اوقاف» و «ریاست
اداره كل پست» را به امین
الملک
سپرد و او را
ملقب به "امین
الدوله" گرداند.
امین
الدوله
صدراعظم
مظفرالدین
شاه/ 1314 ق.
امین
الدوله در
زمان سلطنت
مظفرالدین
شاه و به
دنبال سقوط امین
السلطان، در
سال 1314 قمری به
مقام صدارت
اعظمی دست یافت. میرزا
علی خان امین
الدوله در حالیكه
نوجوانی بیش
نبود، علاوه
بر فراگیری
دانش و تجارب
پدر دانشمند و
اصلاح طلب
خود، در سال 1279
قمری كه همراه
پدر در طی
ماموریتی از
سوی حكومت ایران
به عثمانی
عازم شد ، برای
نخستین بار با
جنبه هایی از
ترقیات مغرب
زمین از نزدیک آشنایی یافت
و در جست و جوی علل
انحطاط و عقب
ماندگی ایرانی،
اندیشه تجدّد و ترقی را در
سر پروراند و
به گاه رسیدن
به قدرت و
منصب كوشش بسیاری
را به كار
گرفت تا نهاد
حكومت و جامعه
ایرانی را به
سوی تجدد،
اصلاحات و ترقی
سوق دهد. در این
راه از آشنایی،
مصاحبت و
مكاتبات با
روشنفكرانی
چون میرزا
ملكم خان ناظم
الدوله، میرزا
فتحعلی
آخوندزاده، میرزا
آقاخان كرمانی
و روحانیان
روشن بین چون
سید جمال الدین
اسدآبادی و
حاج شیخ هادی
نجم آبادی
بهره ها گرفت.
"خاطرات
سیاسی امین
الدوله"
كتاب بر جای مانده
از او با
عنوان "خاطرات سیاسی
امین الدوله" را باید یكی
از مهم ترین
آثار پیشگامان
نوگرایی و
اصلاح طلبی در
ایران عصر
قاجاریه
دانست كه در
آن جنبه هایی
از علل و
عوامل انحطاط
و عقب ماندگی
جامعه ایران
مورد بررسی (هر چند اجمالی
اما مفید) قرار
گرفته است و
بر آن است تا
راهنمایی هر چند نه
چندان عمیق ، اما در
مواردی كاملا
درست را برای
عبور جامعه ایرانی
از بحران
انحطاط و عقب
ماندگی ارائه
دهد. دریافت
50 هزار پوند
مساعده در
قبال وثیقه
شهرهای بوشهر
و کرمانشاهان
به انگلیسیها،
دریافت حق
السعی و سپردن
جزایر خلیج
فارس به انگلیسیها
، وطن فروشی
امین الدوله هر چند
كارنامه
زندگانی و
فعالیتهای سیاسی
امین الدوله
خالی از برخی
اشتباهات و
انتقادات
نبود، اما آن
اشتباهات و
انتقادات
مانع از توجه
به نقش مهم و
سازنده او در
فرآیند نوگرایی
و اصلاح طلبی
در جامعه ایرانی
عصر قاجاریه
نخواهد بود.
درست است كه
برخی از منابع
و نویسندگان
اقدام امین
الدوله را به
درخواست از
انگلیسیها
برای دریافت
پنجاه هزار
پوند مساعده
در قبال وثیقه
شهرهای بوشهر
و كرمانشاه را
حمل بر "وطن فروشی" و "فروختن
استقلال كشور" كرده اند و
اقدام او در
ماجرای تلاش
برای سپردن
جزایر خلیج
فارس به انگلیسی
ها در قبال دریافت
وجه و حق السعی
از دولت انگلیس
را مورد
انتقاد قرار
داده و از آن
به "بی
شرفی امین
الدوله" تعبیر
كرده اند، (
اما به رغم
برخی
انتقادات
وارد بر امین
الدوله، ادعای
احتشام
السلطنه كه امین
الدوله را "ریاكار" و "دغلكار" معرفی
كرده و نوشته
است: امین
الدوله نیز هم چون شاه "باطنا
كمترین تمایل
به تعلیم و
تربیت مردم" نداشته و میخواست
خود را "در نزد عامه" ترقی طلب و
معارف پرور
جلوه دهد)، خالی از
مبالغه و بدبینی
نیست.
نمی توان از
برابر این
واقعیت فرار
كرد كه امین
الدوله زمانی
به رئیس
الوزرایی رسید
كه خزانه كشور
تهی و فساد
حكومتی و
اداره، بر همه
امور غلبه
داشت. در چنین
شرایطی
اصلاحات امین
الدوله كه با
مخالفان بسیاری
نیز روبرو
بود، در واقع
تداوم
اصلاحاتی بود
كه از سوی
حكومتگران
اصلاح طلبی
چون قائم مقام
ها و امیركبیر
كه وی سخت به
آنها دلبستگی
داشت آغاز شده
بود. برخی از
مهم ترین اقدامات
امین الدوله
در مدت تصدی
مقام صدراعظمی
-
تاسیس
كارخانه قند
كهریزك با
سرمایه گذاری
داخلی و خارجی،
-
تاسیس
كارخانه كبریت
سازی در الهیه
شمیران
-
و حمایت های
او از تاسیس و
فعالیت مدارس
جدید،
-
و مطبوعات،
آزادی
مطبوعات و برخی
آزادی های سیاسی
برای فعالان سیاسی
ترقی خواه و
ضد استبداد.
امین
الدوله دارای تمایلات
سكولاریستی و
مخالف نفوذ و
مداخله روحانیان
در سیاست و
امور عرفی بود. به نوشته میرزا
یحیی
دولت آبادی: «امین
الدوله كه نبض
مملكت را در
دست گرفته می
خواهد به
معالجه این
امراض و آشفتگی ها
و بی نظمی های
حكومت و جامعه
بپردازد و می
داند خلط و
مزج روحانیت و
سیاست یكی از
بزرگترین علت
های مزاج این
مریض است. این
است كه از
ابتدای ریاست
خویش به روحانی
نمایان بی
اعتنایی
نموده ، دست و
دخالت ایشان
را تا آنجا كه
توانسته از
دامان كارها
كوتاه كرده .... » و «از سوی دیگر
با توجه به
اقدامات امین
الدوله در جهت
حمایت از
مدارس و شیوه
های آموزش جدید
كه با منافع
سنت گرایان
افراطی مغایرت
داشت و نیز
اظهار ارادت
صدر اعظم به
بعضی از روحانیان
وارسته از دنیا
مانند حاج شیخ
هادی نجم آبادی
و غیره، موجب
جنجال كردن
روحانی نمایانی
بر ضد امین
الدوله گردیده
است ...» و «امین
الدوله ، تا
آنجا كه
توانست اجزای
دربار را از
تجاوز به مال
دولت مانع شد و مواجب غیر
ضروری درباریان
و روحانیان را
قطع كرد و كاغذ
ناخوانده را
مهر نمی كرد و
به كسی بی جهت
پول نمی داد و
احكام ناسخ و
منسوخ علما را
به هیچ گرفته
و به آن توجهی
نمی كرد» و «امین
الدوله سال ها
در اندیشه
اصلاحات در ایران
بسر می برد. او
كه از افكار
دانشمندان ایرانی
اروپا دیده
مانند ملكم
خان استفاده
نمود با دید
روشن و آزاد
اندیشی در راه
نجات ایران از
انحطاط و عقب
ماندگی های
برخاسته از
ساختار سنتی
مسلط بر حكومت
و جامعه ایرانی
كوشش بسیاری
كرد. وی كه سال
ها معاشرین و
مصاحبینش
منحصر بوده
اند به معدودی
از دانشمندان
و بیدارانی كه
از دور روشنایی
قرن حاضر را
در خارج دیده ، آرزو می
نموده اند دریچه
ای هم از آن
روشنایی به این
مملكت گشوده
شود» و «اهتمام
ویژه ای را در
راه توسعه علم
و آگاهی های
جدید در جامعه
ایرانی داشت.»
اصلاحات
میرزا علی
خان امین
الدوله
1- امین
الدوله در ایام
کوتاه صدارت
خود دست به
کار اصلاحات
زد و اجرای
طرحهایی را که
امیر کبیر و
حاج میرزا حسین
خان سپهسالار
در این زمینه
تهیه نموده
بودند مورد
توجه قرار
داد.
2- روزنامه ها
و جراید را زیاد
کرد.
3- به تأسیس
مدارس پرداخت.
4- برای پیشرفت
علوم و معارف
انجمنی تأسیس
نمود.
5- چون اوضاع
مالی کشور سخت
پریشان و
آشفته بود و
خزانه حتی برای
پرداخت مخارج
اندرون شاه
پولی نداشت
وهر چه بود به
جیب مفتخوران
و اطرافیان و
نوکران متعدد مظفرالدین
شاه می رفت امین
الدوله درصدد
ادارة منظم
مالیه و گمرک
خزانه برآمد.
6- او برای تنظیم
امور مالیه و
جلوگیری از
تقلبات و دزدیهای
مستوفیان و
مأمورین مالی،
عده ای مستشار
خارجی
استخدام کرد.
از آنجمله سه
تن بلژیکی را
که مشهورترایشان
نوز بود.
7- امین
الدوله برای
نظم گمرک و
ضرابخانه
پستخانه این
مستثاران را
به ایران
آورد. اگر چه
نوز بعدها از
حدود اختیارات
خود خارج شد و
در راه
استفاده شخصی
و خدمت به
اجانب افتاد لیکن
اساس گمرک و
پستخانه
امروزی ایران
را باید حاصل
دست آورد امین
الدوله
مستثاران بلژیکی
که او آورد
دانست.
8- اقدامات امین
الدوله برای
تعیین میزان
دخل و خرج
مملکتی و تنظیم
بودجه و جلوگیری
از رشوه و
مفتخواری و
تأسیس عدلیه،
مخصوصاً
محدود ساختن
مواجب و مستمریان
اطرافیان شاه
موجب تحریک
دشمنی ایشان
شد. و اعوان امین
السلطان هم که
برای برگشتن او
دست و پا می
کردند آتش را
دامن می زدند،
تا آنکه در
سال 1316 امین
الدوله را از
کارها برکنار
نموده و امین
السلطان
دوباره به
صدارت رسید.
پی
نوشت ها:
1- میرزا علی
خان امین
الدوله.
خاطرات سیاسی
امین الدوله،
به كوشش حافظ
فرمانفرمانیان،
زیرنظر ایرج
افشار، چاپ
سوم، تهران:
انتشارات امیركبیر،
1370 .
2- احتشام
السلطنه.
خاطرات
احتشام
السلطنه، به كوشش
سید محمد مهدی
موسوی، چاپ
دوم، تهران:
انتشارات
زوار، 1367 ، صص 285
تا 297 ، 335 ، 390 ،430،431 .
3- همان. صص 324 ،326
،390 و 598 .
4- یحی دولت
آبادی. حیات یحیی،
<خاطرات یحیی
دولت آبادی>،
جلد اول، چاپ
ششم، تهران:
انتشارات
عطار و فردوسی،
1371، ص 206.
5- همان. ص 207.
6- عبدالحسین
خان سپهر.<ملك
المورخین>،
مراه الوقایع
مظفری و یادداشت
های ملك
المورخین، با
تصحیحات و توضیحات
و مقدمه های
دكتر عبدالحسین
نوایی، چاپ
اول، تهران:
انتشارات زرین،
ص 224.
7- یحیی دولت
آبادی. همان. ص 178.
(منبع:
از
سایت اعتماد
ملی / نویسنده:
محمود موحدان)
...... ......... ............
............... .................. ......................
لقب "امین
الدوله"
اين
گروه ار چه آدمی نسب
اند همه
ديوان آدمی لقب
اند (نظامی)
پيش
تر در سخن از
القاب اشخاص طی مقالاتی معضل
فراوانی القاب را
در گذشته به
خصوص در دوره
قاجاريه شرح
داده و يادآور
شده ايم كه
تعداد القاب
قاجاری به هزارها می رسد (و نيز
افراد زيادی كه در
دوران حيات
خود دارای لقب شده
اند كه قبلا
همان لقب به
شخص ديگری تعلق
داشته و يا
بعدا تعلق
گرفته است،
اين یکی از دشواری های مهم
محققان و
خوانندگان
تاريخ
قاجاريه به شمار
مي آيد. در
مقام مثال اگر
لقب "امين
الدوله" را در نظر
آريم، در
بسياری از اسناد و
نامه ها و
مدارک
تنها به لقب
امين الدوله
اشاره رفته
است، بي آنكه
نام وی
يادآوری شده باشد
كه خواننده
تاريخ اين
دوره را دچار
سردرگمی می كند. تا
جایی كه
نه می
تواند از
كنارش بی توجه عبور
كند و نه مجال
بررسی
اسناد را به
سرعت دارد تا
به درک
مطلب رسد. "امين
الدوله" می تواند
نام نوعی برنج، نوعی گل و يا
لقب تعدادی از رجال
قاجاريه باشد.
بر اين اساس
خواننده و پژوهشگر
تاريخ
قاجاريه
چگونه می تواند "امين
الدوله" را بشناسد
و تكليف او
چيست و در چه
مرجعی می تواند
مقصودش را به
سرعت بيابد و
بفهمد كه مثلا
پارک
امين الدوله
در حوالي
دروازه
شميران تهران
در نقشه نجم
الدوله 1309 قمری به كدام
امين الدوله
تعلق داشته و
يا خانه امين
الدوله در
نقشه موسيو
كرشش 1375 قمری از آن
كدامیک
بوده ...
اينك
با مقدمه ای
كه گذشت ، موجزوار
به شرح "امين
الدوله" ها می پردازيم:
پیچ یا
یاس امین
الدوله
1-
امين
الدوله: نام گلی بسيار
خوشبو است كه
در بهار، بسته به
دمای هوا
با گل های فراوانش
سخاوتمندانه
ناحيه وسیعی را
عطرافشانی مي كند. به
آن پيچ يا ياس
امين الدوله
هم می
گويند. از گل
های سنتی حياط خانه
های
تهران قديم و
يادآور صفای
مادربزرگ
هاست. ما فعلا
سندی
نداريم، ولی محتمل
است اين گل را
نخستين بار
امين الدوله علی خان،
پدر محسن خان
شوهر خانم
فخرالدوله به
ايران آورده
باشد. كاشت
اين گل خوشبو
در آمريكا در
مناطق معتدل و
مرطوب مرسوم و
متداول است.
احتمالا
خاستگاهش
آمريكاست. در
دوره ناصری احداث
پارک و
باغ های مجلل در
ميان
درباريان و
رجال رواج
يافت. در نتيجه
ورود باغبان
های فرنگی و برخی ميوه
ها، صیفی جات و گل
های فرنگی نيز
رايج شد.
2-
امين
الدوله: نام
نوعی
برنج است. می دانيم
همين امين
الدوله كه
نامش ياد شد ، پس از
ازدواج پسرش
محسن خان با اشرف
فخرالدوله ، دختر
مظفرالدين
شاه ، دكتر
امینی
،
نخست وزير
محمد رضا
پهلوی
حاصل همين
ازدواج است، از شاه
قجر بخش لشت
نشا شهر رشت
را كه مشتمل
بر 42 پارچه
آبادی
است، با
پرداخت هديه ای از شاه
گرفت.
اين را هم می دانيم
كه اراضی اين منطقه
از
حاصلخيزترين
زمين های توليد
برنج است.
بنابراين باز
هم گمان می كنيم برنج
امين الدوله
را همين آقای میرزا
علی خان امين
الدوله ، نخستين
بار در همين
اراضی
كشت كرده و به
نام خود شهرت
داده باشد.
3-
امين
الدوله: ميرزا
علی خان،
فرزند ميرزا
محمدخان دارای چند لقب
بود. نظير منشی حضور،
امين الملک و امين
الدوله،
اجداد ميرزا
محمد خان مازندرانی بودند،
اما پس از كوچ
به سينك
لواسانات به "سینکی" شهرت
يافت.
ميرزا محمد خان سینکی
پدر میرزا علیخان
امین الدوله، در
وزارت خارجه
وارد شد و
بعدها ملقب به
مجدالملک شد. وی پسرش علی خان را
كه متولد 1260 قمری بود و خط
خوشی را
به او آموخته
بود، وارد
دربار ناصری كرد و با
استفاده از
همين هنرش تا
مقام انشانویسی بالا
برد. در آن
زمان لقب منشی حضور
يافت. میرزاعلی خان
بعدها به سمت
های
بالاتری دست يافت و
ملقب به امين
الملک شد. روزی در ميان جمعی كه برای بند قمه
شاه از ميان
الماس های او الماس
انتخاب می كردند،
بود و الماسي
را دزديد كه
بعد از اين واقعه
مدتی
مطرود شد، ولی ديگر
بار به دربار
بازگشت و
سرانجام در سال
1294 قمری
پس از درگذشت
ميرزا هاشم
امين الدوله
لقب امين
الدوله را كسب
كرد. در سال 1303
قمری رياست
دارالشوری را عهده
دار شد و از
همه مهمتر
وزارت اوقاف
كه بسيار پر درآمد
بود، به او
سپرده شد. وی صاحب
سرمايه فراوانی شد و با
امين السلطان
هميشه رقابت
داشت و با هم
بسيار بد
بودند. پس از
قتل
ناصرالدين
شاه و در
پادشاهی
مظفرالدين
شاه امين
الدوله
صدراعظم
ايران شد.
وی پس
از عزل از
صدارت به لشت
نشا رفت و تا
پايان عمر یعنی سال 1322
قمری در 62
سالگی
در همان جا
زندگی
كرد. او
غير از لشت
نشا در تهران
املاک
زيادی
داشت، از آن
جمله است اراضی الهيه
شميران، اراضی شمال شرقی تهران
قديم حوالی دروازه
شميران كه
پارك معروف اش
در همين
اراضی
بود و مسجد
فخرالدوله را
عروسش در همان
اراضي بنا كرد
و نيز اراضی كهريزک و نقاط
ديگر. او در
الهيه
كارخانه
كبريت سازی و در
كهريزک كارخانه
قند را بنا كرد
كه هيچ كدام
با موفقيت توأمان
نگشت. كتاب "خاطرات سیاسی امين
الدوله" متعلق به
اوست.
4-
امين
الدوله: ميرزا
هاشم، فرزند
ميرزا مهدی، فرزند
ميرزا احد از
خانواده های كاشانی ساكن
تهران بود. او
در دوره ناصری وارد
دربار و ملقب
به امين خلوت
و امين الدوله
شد. وی
پدر ميرزا
محمدخان
اقبال الدوله
و غلامحسين
خان، صاحب
اختيار است. اقبال
الدوله مالک باغ
اقبال الدوله
در تقاطع
خيابان های ولي عصر(عج) و
امام خمینی بود كه
گل های
طاووسی
زيبايش در
بهار، ناصرالدين
شاه را به خود
فرا می
خواند و
بيمارستان
كنونی
نجات در اراضي
همان باغ بنا
شده است. او در
تاسيس اولين
سيستم تلگراف
تهران با
شاهزاده
اعتضاد السلطنه
همكاری داشت.
رياست خزانه
اندرون و ملقب
به امين خلوت
شد. یک
بار هم از
دربار اخراج ، ولی ديگر بار
مشغول كار شد
و در سال 1288 قمری پس از
درگذشت
برادرش فرخ
خان امين
الدوله لقب او
"امين
الدوله" را به دست
آورد و منصب
وزارت حضور
يافت و در سال 1294
قمری
درگذشت و در
قم مدفون شد.
بعد از او ععلی خان لقب "امين
الدوله" را به دست
آورد. (تلخيص
از فرهنگ جامع
تاريخ تهران).
(منبع: از
سایت اعتماد
ملی و داریوش
شهبازی)
...... ......... ............
............... .................. ......................
میرزا
علی خان امین
الدوله
ميرزا علی خان امین
الدوله در سال 1315 ه .ق . در
اوايل سلطنت
مظفرالدين
شاه به «وزارت اعظمی» رسيد و
در سال 1316 ق. عزل گرديد.
ملک الشعراء
بهار می
نويسد: امين
الدوله از جمله
اصلاح طلبان و
پيشروان تجدّد و آزادی است و
ارتباط او با ميرزا
حسن خان قزوینی
مشیرالدوله سپهسالار و شيخ
محسن خان
مشيرالدوله و
ميرزا
ملکم خان و مخالفت
آن ها با
سياست داخلی و خارجی میرزا
علی اصغرخان امين
السلطان اتابک
اعظم(صدراعظم
وقت) میرساند
که از
هواداران دوستی ايران و
ملل دموکراسی بوده
است . تمايل او
بدولتهای دموکرات
و اعجاب او از
مشاهده قانون
و عدالت و
آبادی
زندگی
ممالک راقيه و
تاسف وی بر ناامنی و ظلم وبی قانونی و خرابی و فقر و
جهل کشور از
فحوای
يادداشت های
او پيداست. میرزا
علی خان امين
الدوله در
ايجاد رسم
الخط جديد
(شکسته نستعليق)
و طرز ساده نویسی از سرآمدان
زمان خويش
بشمار می آيد. وفات
وی به سال 1322 ه .ق . اتفاق
افتاد.
...... ......... ............
............... .................. ......................
لقب «امین
الدوله»/ 1857 میلادی
از
جمله کسانی که
لقب «امین
الدوله»
داشتند میتوان
از فرخ
خان امین
الدوله نام
برد.
فرخ
خان از
رجال
دوره
قاجاريان ، در سال 1229
يا 1230 ه .ق .
متولد گرديد و در 1288 ه .ق . در تهران
درگذشت.
فرخ
خان
بسفارت و
نمايندگی دولت
ايران
بکشورهای اروپا رفت
. وی
مردی کافی بود
و در اروپا
بعلت رفتار
متين و ابراز
کفايت مورد
احترام دول
اروپایی بخصوص
فرانسوی ها واقع
شد و در
فرانسه
بمناسبت ورود
او سازی بنام هزار دستان
تهران ساختند
تا با
پيانو نواخته
شود. در پاريس
به سال 1857 میلادی
بعضويت
لژ فراماسونری انتخاب
شد.
برای تحقيق
در احوال فرخ
خان امین
الدوله که فصلی از
تاريخ روابط
ايران و اروپا
را تشکيل می دهد می
توان به "تاريخ
اجتماعی و اداری دوره
قاجاريه" تاليف
مستوفی
و کتاب "مخزن الوقايع" (شرح مسافرت
فرخ خان امین
الدوله به فرنگ
بقلم ميرزا
حسين سرابی منشی وی) و مجله
وحيد سال 3 و
مجله يغما
بهمن ماه 1344 ه' .ش . رجوع شود...
...... ......... ............
............... .................. ......................
با
تشکر از سایت اعتماد
ملی و
محمود موحدان و لطف
ا... آجدانی و
داریوش شهبازی/
سایت خانه و
خاطره/ سروش
آذرت/ اردیبهشت
ماه 1389 خ./ 2010 م.