با
سلام.
به
سایت خانه و
خاطره خوش آمدید.
حاج محمد حسن
امین الضرب
خانه
حاج محمد حسن که از
حاج میرزا حسین
شیرازی خریداری
شده است؛
کمپانی امین
الضرب حاج
محمد حسن
بازرگانی
تجارتی و صنعتی
ایرانیان در
قرن سیزده هجری/
نوزده میلادی
/
ايران
در سر راه
تجارت ميان
شرق و غرب
قرار داشت و
به همين دليل
نخستين
سرمايه های خارجی كه
به ايران
آمدند با هدف
توسعه تجارت
بود. هدف آنها
از يك سو
بازار مصرف
ايران و از
طرف ديگر حمل
و نقل
كالاهای
خويش از ايران
به ساير
كشورها بود.
به همين دليل
زاد و رشد
بازرگانان و
بورژوازی
تجاری در
ايران زودتر و
شتابان تر
بوده است. در حالی كه در
دوران قاجار
نوعی
استبداد شاهی حاكم
بود، اما
فقدان حكومت
مركزی
نيرومند و
دارای
ارتش منسجم
سركوبگر در اختيار
حكومت موجب
شده بود كه
بازرگانان در
كنار
روشنفكران جایی برای نفس
كشيدن داشته
باشند. در اين
دوره است كه
بازرگانان
نامداری در ايران
پديدار شده و
بعضي از آنها
به سمت صنعت
نيز گرايش
پيدا كرده و حتی در امور
عمرانی
هم سرمايه
گذاری
كردند.
حاج
محمد حسن و كمپانی مشهور به
امين الضرب، از
برجسته ترين
بازرگانان
قرن نوزدهم
ايران و
نخستين
سرمايه گذار صنعتی در
ايران است. او
آنقدر نامدار
بود كه لرد
كرزن
انگلیسی در كتاب
ايران و قضيه
ايران از او
نام می
برد و كار او (حاج
محمد حسین) برای كشيدن
خط راه
آهن در شمال
ايران را
نكوهش می كند.
«زندگینامه حاج
محمدحسن كمپانی (امين
الضرب)» ، نوشته
شیرین مهدوی
پژوهشگران
تاريخ ايران
به ويژه محققانی كه
تاريخ دوره
قاجار را
نوشته اند،
هرگز از كنار
نام امين
الضرب
نتوانسته اند
عبور كنند. درباره
فعاليت های او
علاوه بر متن
كتاب های تاريخ قاجار،
كتاب «زندگینامه حاج
محمدحسن كمپانی (امين
الضرب)" نوشته
شيرين مهدوی كه توسط
منصوره
اتحاديه و
فرحناز
اميرخانی حسينك لو
ترجمه شده است
يك كتاب مستقل
به حساب می آيد. آنچه
در اين باره می
خوانيد،
تلخيص بخش های مختلف
كتاب درباره
اين بازرگان
نامدار ايرانی است.
حاج
محمدحسن امين
الضرب در نيمه
اول قرن نوزدهم
(1250 قمری) و
در اوايل
سلطنت
محمدشاه
قاجار در
اصفهان متولد
شد. پدربزرگ
او حاج
محمدحسن
عنوان «حاجی»
داشت كه به
معنای
متمول بودن
اوست. همه
فاميل او به
شغل صرافی
اشتغال
داشتند كه در
دوره قاجار
دارای
اهميت اقتصادی
همراه با
منزلت اجتماعی
بود. محمد
حسن جوان در
اصفهان بزرگ
شد و روزها
همراه پدر و
پدر بزرگش برای كار
به بازار می رفت
و حضور در
بازار منبع شگفتی های
روزانه او
بود. جدا كردن
افسانه از
واقعيت های
آغاز زندگی اين
اضطراب دشوار
است زيرا
كاميابی
سريع خود كسب
ثروت كلان وی در
زمان زندگی اش
موجب داستان
سرایی ها و
افسانه گویی های
پرشماری
درباره او شده
است.
در
زندگی نامه
ناتمامی كه
محمد حسين
از پدرش نوشته
آمده است: وقتی
امين الضرب در
جوانی حدود 1853 ميلادی به
تهران رسيد،
دارایی او
در دنيا شامل
يك عبا، يك
چرتكه و 100 ريال
پول بود.
براساس زندگی
نامه ديگری كه
توسط پسر عمه
امين الضرب به
نام حاج محمد علی
امين التجار
نوشته شده
دارایی وی
شامل 26 تومان
پول نقد و يك
الاغ بود.
واقعيت های
مستند درباره
او در همين حدّ است
و بقيه حدس و
گمان می
باشد. در
زندگی نامه
ناتمام ديگری
آمده است محمد
حسن به محض
رسيدن به
تهران مغازه ای
اجاره و شروع
به كار تجارت
كرده. قبول
اين امر با
توجه به
سرمايه اندك
محمد حسن
دور از ذهن
است.
بيشتر
منابعی كه
درباره امين
الضرب نوشته
اند تاكيد
دارند او كارش
را از دوره
گردی و
دستفروشی
آغاز كرده
است. برخی
می
گويند او صراف
بوده و
مخالفان محمد
حسن او را بند
تبنان فروش
نام نهاده
اند. با توجه
به اين كه پدر و
پدربزرگ او
صراف بوده اند
اين گمان كه
او نيز كار
صرافی را پيشه
كرده درست تر
به نظر می
رسد. محمد
حسن در بازار
راه می
افتاده و برای
خريد طلا و
سكه های خارجی از
بازرگانان
خارجی و ساير
مردم سفارش می
گرفت و اجناس
سفارش شده را
از مغازه ها و
حجره های
ديگر پيدا
كرده و می
خريد و سپس
همان را با
سود بيشتر به
مشتريان می
فروخت. روايات
متضادی از
اين كه محمد
حسن چگونه با
مشتريان آشنا
بوده نقل شده
است. يك روايت
نه چندان محكم
اين است كه او
بهترين راه
برای شناسایی
مشتريان را
حضور در حمام
ها و سلمانی ها
تشخيص داده
بود. اما پسرش می
گويد، او در
شغل خود
موشكاف و دقيق
و وفادار بود
و دادوستد را
در سر زمان
وعده داده شده
انجام می داد
و همين ويژگی
موجب اعتماد
مشتريان به امين
الضرب بوده
است.
تجارتخانه
رالی
انگليس در
تبريز
محمد
حسن جوان در 8
ماه فعاليت
خود 1300 تومان
سود برد و با بخشی از
اين سودها 400
مثقال طلا
خريد و آن را
نزد حاج محمد كاظم
صراف در
اصفهان گذاشت.
در روزگاری كه
امين الضرب در
تهران
دادوستد می كرد
چندين
تجارتخانه
خارجی از جمله تجارتخانه
رالی انگليس
در تبريز شروع
به كار كرد.
رييس اين
تجارتخانه
مقيم استانبول
بود و دفتری در
تبريز باز
كرد. اين شركت
چون تحت تبعيت
يك روس قرار
داشت مزيت
پيدا كرده بود
و فقط 5 درصد
حق گمرکی می
داد. امين
الضرب كارش در
دادوستد خارجی را
با آموزش ديدن
نزد فردی به
نام پانایتی كه
از مديران رالی بود
شروع كرد.
ممتحن
الدوله كه از
مخالفان امين
الضرب است در
اين باره گفته
بود: «محمد حسن
با ماهی دو
تومان داخل
خدمت پانایتی
نام، گماشته
تجارتخانه رالی
گرديد. اين
بنده مكرر او
را در پای صندلی
پانایتی در
اداره
محاكمات
وزارت امور
خارجه ديدم...
محمدحسن در
نوكری
پانایتی
محمد رحيم
برادر خود را
نيز مثل آشپز
داخل خدمت كرد.
اين پانایتی
وسيله موثری در
نخستين كاميابی
عمده تجاری
محمدحسن بود. محمد حسن
متوجه شد كه
پانایتی با
صدور پشم
گوسفند سود
بسيار برده و
تصميم گرفت
همين كار را
خودش انجام
دهد. او تمام
پول خود را كه
هزار تومان
بود پشم گوسفند
خريد و علاوه
بر اين 8 هزار
تومان نيز قرض
كرد و با آن
پشم خريد و
آنها را برای
پانایتی
فرستاد.
(منبع: سایت "ایران
تجارت و دنیای
اقتصاد")
.................. ................. ............... ............... ............
با
تشکر از سایت "ایران
تجارت و دنیای
اقتصاد" / سایت
خانه و خاطره/
سروش آذرت/
فروردین ماه 1391
خورشیدی/ مارچ
2012 میلادی/