با
سلام.
به
سایت خانه و
خاطره خوش
آمدبد.
محمد
حسن میرزا
محمد حسن میرزا
ولیعهد
برادرش احمد
شاه؛
محمد
حسن میرزا ولیعهد
احمد شاه
محمد
حسن میرزا
فرزند محمدعلی
شاه قاجار، نایب
السلطنه و ولیعهد
برادر بزرگ
خود، احمد شاه
قاجار در سال 1316
قمری/ 1277 شمسی در
تبریز به دنیا
آمد. مادرش
ملک جهان خانم
دختر کامران میرزا
پسر ناصرالدین
شاه بود. در آن
زمان چون
برادرش احمد
شاه فرزند پسری
نداشت،
محمدحسن میرزا
در شعبان 1327 ق/ 1288 ش
به ولایتعهدی او
برگزیده شد.
پس
از پیروزی
انقلاب
مشروطه، او شش
ساله بود که
به همراه پدرش
(محمد علیشاه)
به تهران آمد.
تحصیلات
مقدماتی را
نزد معلمین
سرخانه آغاز
نمود و از
کودکی به
فرماندهی یکی
از افواج تعیین
شد. به همین
سبب از همان ایام
لباس نظامی با
درجه سرهنگی
به تن میکرد.
سال 1332
ق/ 1914 م/ 1293 ش با آغاز
جنگ جهانی اول
و ورود بیگانگان
به خاک ایران،
اعلامیه بی
طرفی ایران از
سوی احمد شاه
صادر شد. سال
بعد با توجه
به حضور نیروهای
روس در آذربایجان
محمدحسن میرزا
عازم تبریز شد
و مدتی زمام
امور آن شهر
را در دست
داشت و بیشتر
اوقاتش در
آنجا به اتومبیل
و موتورسواری،
شکار و موضوع
عکس شدن برای
عکاس یا
عکاسانش میگذشت.
سفر
اول احمد شاه
به اروپا / 1298 شمسی/
1919 میلادی
در
سال 1337 ق/ 1919 م که
احمد شاه در
آستانه سفر
نخست خود به
اروپا بود ولیعهد
از تبریز به
تهران احضار
گردید. پس از
بازگشت احمد
شاه از اروپا
محمدحسن میرزا
بار دیگر به
تبریز بازگشت.
پس از چندی شیخ
محمد خیابانی
ولیعهد را از
تبریز اخراج و
روانه تهران
ساخت.
کودتای
سوم اسفند 1299
شمسی/ 1920 میلادی
سیّد ضیاء
با
کودتای سوم
اسفند 1299 ش سیّد
ضیاء الدین
طباطبایی ،
محمدحسن میرزا
پس از آگاهی
از ورود نیروهای
قزاق به تهران
شبانه از کاخ
گلستان به فرح
آباد تهران
نزد برادرش گریخت.
پس از کودتا،
سید ضیاءالدین
طباطبایی (سیّد
ضیاء) از سوی
احمد شاه
قاجار به نخست
وزیری منصوب
شد و در طول
مدت کوتاه
نخست وزیری اش
میکوشید تا
برای مقابله
با احمد شاه
خود را به
گونه ای به ولیعهد
نزدیک کند و
برای این کار
سعی میکرد که
میان این دو
برادر رقابت و
دشمنی پدید
آورد.
یکسال
بعد از کودتا
و در سال 1300 ش سید
ضیاء از نخست
وزیری عزل و
به اروپا تبعید
شد و چند روز
بعد دولت طی
اعلامیهای
عزیمت
محمدحسن میرزا
ولیعهد را جهت
معالجه به
اروپا اعلام
نمود. البته
رفتن ولیعهد
به اروپا آن
هم در پی تبعید
سید ضیاءالدین
طباطبایی
موجب بروز شایعات
بسیار مبنی بر
مغضوب شدن
محمدحسن میرزا
نزد احمد شاه
گردید. در
همان سال، سفر
دوم احمد شاه
به اروپا در حالی
آغاز شد که ولیعهدش
در خارج از ایران
بود و با
موافقت او ولیعهد
به تهران
بازگشت و تا
مراجعت احمد
شاه از سفر
زمام امور را
در دست داشت.
دو سال بعد
احمد شاه
فرمان رئیس
الوزرائی
سردار سپه را
امضا کرد و در
غیاب احمد شاه
محمدحسن میرزا
مأمور رسیدگی
به امور کشور
گردید.
احمد
شاه و رییس
الوزرا
سردارسپه و
عده ای از
رجال قاجاری
مجلس
پنجم / 1302 شمسی
بهمن
ماه 1302 ش دوره
پنجم مجلس
شورای ملی با
نطق محمدحسن میرزا
افتتاح شد.
البته ولیعهد
نمیدانست که
در واقع مجلسی
را میگشاید
که تا چندی دیگر
نخست زمزمه
تأسیس جمهوری
و سپس سرنگونی
قاجارها و تفویض
سلطنت به پهلوی
ها را سر میدهد.
اواخر
همان سال در
تهران
تظاهرات
پرُدامنهای
برای تغییر رژیم
سلطنتی به
جمهوری راه
افتاد ولی در
اویل سال 1303 ش
روحانیون
رهبری
تظاهرات بر ضد
جمهوری و
سردار سپه را
به دست گرفتند
و بسیاری از
علما و
بازرگانان
مخالفت خود را
با برقراری رژیم
جمهوری اعلام
کردند. بدین
ترتیب سردار
سپه که ریاست
دولت را در
دست داشت طی
ملاقاتی با
روحانیون در
قم به آنان
قول داد فکر
جمهوریت را
تعقیب نخواهد
کرد.
محمدحسن
میرزا که به
ظاهر پیروز این
جریان بود کوشید
با سردار سپه
کنار بیاید هر
چند احمد شاه
در 15 فروردین 1303
ش طی تلگرافی
از اروپا
خواستار عزل
سردار سپه از
ریاست
الوزرائی شد
ولی مجلس شورای
ملی با رد این
پیشنهاد، بار
دیگر به سردار
سپه رأی
اعتماد داد و
از این رو
محمدحسن میرزا
ولیعهد باز هم
ناچار به سازش
با رضاخان شد.
سرکوبی
شیخ خزعل در
همین سال توسط
سردار سپه در
خوزستان و
انتصاب به سمت
فرماندهی کل
قوا توسط مجلس
شورای ملی از
طرفی موقعیت سیاسی
سردارسپه را بیش
از پیش تقویت
نمود و از سوی
دیگر موجبات یأس
هر چه بیشتر
محمدحسن میرزا
از بازگشت
برادر به وطن
و یا به سلطنت
رسیدن خود را
فراهم میساخت.
انقراض
سلسله قاجاریه/
1304 شمسی
در
سال 1304 ش با اوجگیری
تظاهرات بر ضد
سلطنت قاجار
مجلس شورای ملی
ماده واحدهای
را مبنی بر
برافتادن
سلسله قاجار
تصویب کرد و
حکومت موقتی
را به رضاخان
پهلوی واگذار
نمود. پس از
اعلام انقراض
سلسله قاجار،
محمدحسن میرزا
ولیعهد در نهایت
خفت و خواری
از ایران راهی
عراق و سپس
فرانسه شد.
عکس العمل
احمد شاه به تصمیم
مجلس در خلع
قاجاریه تنها
ارسال تلگرافی
از پاریس بود
با این مضمون
که وی تصمیم
مجلس را نمیپذیرد
و هنوز خود را
پادشاه ایران
میداند.
درگذشت
محمد حسن میرزا
در تبعید/ 1321 شمسی
محمدحسن
میرزا در
اروپا با عایدی
مختصری که به
موجب وصیت
احمد شاه به
او تعلق میگرفت
با تنگدستی
گذران روزگار
میکرد و در
اواخر عمر در
صدد کسب اجازه
مراجعت به ایران
برآمد ولی توفیق
نیافت و
سرانجام سال 1321
ش در سن 43 سالگی
در لندن
درگذشت و پس
از چندی پیکر
او به کربلا
منتقل و در
آرامگاه
خانوادگیاش
در جوار حرم
امام حسین (ع)
مدفون گشت.
محمد
حسن میرزا فردی
فعال و جاه
طلب بود و به
زبانهای انگلیسی
و فرانسه تسلط
داشت و حاصل
پنج ازدواج او
(با عایدی
مختصر و
تنگدستی (؟!) و
پنج بار
ازدواج کردن،
کار هر کسی نیست!!!)
سه پسر و دو
دختر بود.
(منبع:
پایگاه فرهنگی
تفریحی ایران
ناز)
......... ............ ............... ..................
اخراج
آخرین
بازمانده
قاجار
اخراج
تحقیرآمیز
محمدحسن میرزا
ولیعهد رژیم
قاجار توسط
رضاخان در
آبان 1304 شمسی
آخرین پرده از
سقوط مرحله به
مرحله دودمانی
است که 5/1 قرن
پیش از آن
توسط آقا محمدخان
قاجار در ایران پایهریزی
شده بود. محمدحسن
میرزا در هفتم
شهریور 1288 ش.
در سن 9 سالگی و
در شرایطی که
برادرش احمدشاه
هنوز به سن
قانونی برای
سلطنت نرسیده
و کشور توسط
«نایبالسلطنه= ابتدا
عضد الملک و
سپس ناصر
الملک از سران
ایل قاجار نایب
السلطنه
بودند»
اداره میشد،
به ولیعهدی
انتخاب شده
بود. این
انتصاب 40 روز
پس از خلع محمدعلی
شاه و جایگزینی
احمد شاه پسر 13 سالهاش
به سلطنت صورت
گرفت. محمدحسن
میرزا تا زمان
اخراج از ایران
به مدت 16 سال
ولیعهد برادرش
احمد شاه
بود. اخراج وی
در سن 25 سالگی و
در شرایطی به
وقوع پیوست که
برادرش احمد شاه
در سفری
بدون بازگشت
در اروپا به
سر میبرد و وی
قائممقامی
شاه جوان را
در ایران بر
عهده داشت. این
زمانی بود که
نزدیک به 4 سال
از کودتای
رضاخان (کودتای 3
اسفند 1299 سیّد ضیاء
و رضاخان
سردارسپه) و 2 سال از نخستوزیری
سردارسپه میگذشت و
احمد شاه آخرین
پادشاه سلسله
قاجار از بیم
رضاخان جرأت
بازگشت به ایران
را نداشت.
قصر محمدحسن
میرزا از آذر 1302 ش.
که احمد شاه
تحت فشار
رضاخان تهران
را به قصد اروپا
ترک کرد،
همواره تحت
نظر مأموران
شهربانی بوده
و همه روزه از
ورود و خروج
کسانی که به
آنجا تردّد می کردند،
گزارشهایی
تهیه میشد و
از طریق محمدخان
درگاهی رئیس شهربانی
به اطلاع
رضاخان میرسید.
از روز هفتم
آبان 1304 ش. و در
آستانه تشکیل
نشست ویژه
مجلس شورای ملی برای
انقراض قاجاریه
نیز بر تعداد
پلیسهای مخفی
و حتی نظامیان
در اطراف قصر
افزوده شده
بود.
روز نهم
آبان 1304 ش. پس از
تصویب لایحه
انقراض سلسله
قاجار و به محض
آنکه شلیک چندین
توپ، خلع
این سلسله 150 ساله
را اعلام کرد
رفت و آمد به
داخل قصر محمدحسن
میرزا ممنوع
شد. دو ساعت
بعد عبدالله
خان امیرطهماسبی
فرماندار
نظامی تهران
که سابقاً ریاست
گارد سلطنتی
احمد شاه را
بر عهده داشت،
به اتفاق سرتیپ
مرتضی خان یزدان
پناه فرمانده
لشکر مرکز و
سرتیپ محمدخان
درگاهی رئیس
امنیه (شهربانی)
مأمور تحویل
گرفتن قصرهای
قاجار و ابلاغ
دستور اخراج
ولیعهد،
بالاترین
مقام
بازمانده
قاجاری در ایران
شدند. آنان
وارد قصر محمدحسن
میرزا شده،
درهای عمارت، انبارهای
سلطنتی و سایر
اماکن مهم قصر
را مهر و موم و
اثاثیه و
اموال داخل آن
را تماماً ضبط
و توقیف کردند
و به ولیعهد
اخطار کردند
که طبق دستور
شاه (رضاخان)
هر چه زودتر
باید از ایران
خارج شود. ولیعهد
در پاسخ ابتدا
خواستار
ملاقات با
رضاخان شد که
این درخواست،
رد شد. سپس گفت
مذاکراتم
دوستانه خواهد
بود. امیر
طهماسبی در
پاسخ گفت هیچگونه
مذاکره
دوستانهای میان
ما و شما
نبوده و نیست
ولی اگر عرایضی
داشته باشید
به اطلاع شاه
خواهد رسید.
ولیعهد سپس
خشمگینانه
گفت پولی برای
رفتن به خارج
ندارد و مدعی
شد که چهل
هزار تومان از
دولت طلب دارد
که اگر آن را
دریافت کند،
بار سفر خواهد
بست. پیام
محمدحسن میرزا
بلافاصله به
اطلاع رضاخان
رسید و او
درستی این
ادعا را تأیید کرد
ولی گفت تنها 5 هزار
تومان در اختیار
ولیعهد قرار گیرد! خبر
اعطای این 5 هزار تومان
که در 20 کیسه 250 تومانی
در اختیار ولیعهد
قرار گرفت طوری
در شهر منتشر
شد که گویی
رضاخان از کیسه
خود مقدار زیادی
پول به ولیعهد
بذل و بخشش
کرده است. به
ولیعهد اخطار
شد که تا
ساعات شب باید
قصر را تخلیه
کند و به سوی
بغداد به حرکت
درآید. یک
اتومبیل حامل
نظامیان
رضاخان در جلو
و یک اتومبیل
نظامی در عقب،
خودروهای
حامل ولیعهد و
همراهانش را
که توسط
جاسوسان
رضاخان همراهی
میشد اسکورت
میکردند. ولیعهد
مجبور به
استفاده از
لباسهای غیررسمی
و شخصی شده
بود و از پوشیدن
البسه تشریفاتی
یا نظامی منع
شده بود. این
کاروان از
تهران به طرف
کرج، قزوین،
همدان،
کرمانشاه،
قصرشیرین و از
آنجا در معیت
مأموران عراقی
به طرف بغداد
به را ه افتاد.
وی در بغداد
از طرف
فرستادگان
ملک فیصل
پادشاه آن
کشور مورد تجلیل
قرار گرفت. او
چندی بعد
رهسپار
فرانسه شد و
به برادرش پیوست.
پس از مرگ
احمد شاه وی
خود را
پادشاه قانونی
ایران خواند
(تیر 1309 ش.) اما کمی
بعد به
انگلستان
بازگشت و اغلب
از یکی از
روستاهای
اطراف لندن که
محل زندگیش
بود خارج نشد
و با عایدی
مختصری که به
موجب وصیت
برادرش به او
میرسید با
عسرت معیشت میکرد. در
اواخر عمر خود
درصدد کسب
اجازه برای
مراجعت به ایران
برآمد ولی توفیق
نیافت و در 1321 ش.
در لندن
درگذشت.
منابع
تحقیق :
- دایرهالمعارف
فارسی،
غلامحسین
مصاحب، جلد
دوم.
- تاریخ
بیست ساله ایران،
حسین مکی، جلد سوم.
(منبع: سایت www.dowran.ir )
......... ............ ............... ..................
معرفی
کتاب: محمدحسن
میرزا
موزه عکس خانه
شهر
تهران کتابی
دیگر از آثار
تاریخ عکاسی ایران
را در اختیار
علاقمندان
قرار داده
است. این کتاب
در 102 صفحه شامل
عکس هایی از
محمدحسن میرزا،
آخرین ولیعهد
قاجار، و
دوران اوست که
از روی شیشه
چاپ شده اند.
عکس های کتاب
که شامل پرتره
های فردی و
جمعی، عکس های
رسمی مراسم
سلام، سان،
رژه، عزاداری
و قمه زنی
مردم، شکار و
شکارگاه است بیننده
را به حال و
هوای ایران
اواخر دوران
قاجار می برد.
مقدمه و مطالب
کتاب را دکتر
محمد ستاری
نگاشته و
گردآوری کرده
و مدیر پروژه
آن مژگان طریقی
است
که توسط
موزه عکسخانه
شهر وابسته به
معاونت هنری
سازمان فرهنگی
هنری شهرداری
تهران چاپ شده
است.
محل فروش:
موزه
عکسخانه شهر؛ میدان هفت
تیر، خیابان
بهار شیراز.
آتلیه
عکاسی آریا:
مفتح شمالی،
نرسیده به
چهارراه زهره.
موزه
هنرهای معاصر
تهران: کارگر،
جنب پارک
لاله.
.................. ................. ............... ............... ............
با
تشکر از سایت
"پایگاه
فرهنگی تفریحی
ایران ناز" و
سایت " www.dowran.ir
"/ سایت
خانه و خاطره/
سروش آذرت/
فروردین ماه 1391
شمسی/ مارچ 2012 میلادی/