با سلام.

به سایت خانه و خاطره خوش آمدید.

حاجی شیخ نوری معروف به شیخ فضلالله نوری ، سردمدار نهضت مشروطه مشروعه

ملا قربانعلی زنجانی معروف به حجت الاسلام از نهضت مشروطه مشروعه زنجان

شیخ فضل الله نوری؛ پرچم جمهوری اسلامی ایران؛

شیخ فضل الله نوری (حاجی شیخ نوری)

(زاده 1259 قمری/ وفات 13 رجب 1327 قمری- 9 مرداد 1288 خورشیدی/ 3 ژوئیه 1909 میلادی)

شیخ فضل الله نوری پسر ملا عباس نوری مازندرانی

پسر ملا عباس نوری مازندرانی معروف به شیخ فضلالله یا حاجی شیخ نوری از مجتهدان شیعه دوازده امامی و از منتقدین انقلاب مشروطه ایران بود که به علت انتقادهایش که بیشتر جنبه مذهبی داشت، به حمایت و همراهی از محمد علی شاه شهرت داشت. وی پس از خلع محمدعلی شاه از سلطنت، در میدان توپ خانه به دست مشروطه خواهان ایرانی به دار آویخته شد.

شیخ فضل الله نوری پس از تحصیل علوم دینی ، مقیم تهران گشت و در وقایع انقلاب مشروطه ایران به حمایت و همراهی از محمد علیشاه و به مخالفت با سید محمد طباطبایی و عبدالله بهبهانی- دو روحانی مشروطهخواه- برخاست. در مسأله بانک استقراضی روس، شیخ فضل الله نوری مدرسه و گورستان را به بهای هفتصدوپنجاه تومان به مستشارالدوله فروخت و به بانک واگذار کرد.

شیخ فضل الله نوری هم چنین علمای مشروطه خواه نجف، از جمله آخوند محمد کاظم خراسانی و آیتالله عبدالله لاهیجی را تکفیر کرد. فضلالله نوری الگوهایی ارائه داد که به مشروعه مشهور شد. او نوشتن هر گونه قانون و واداشتن شهروندان به پیروی از قانونی که در شرع آورده نشده است را نادرست می دانست و با برقراری مجلس انتخابی و نیز مسئله تقسیم قوا مخالفت می ورزید. شیخ فضل الله مشروطه را «فتنه» می خواند و قانون اساسی مشروطه را «دستور ملعون» و «ضلالت نامه» می نامید. در مقابل یکی از مواد آن که «اهالی مملکت ایران در مقابل قانون دولتی متساوی الحقوق خواهند بود» به طور مشخص مخالفت کرد و گفت : «محال است با اسلام حکم مساوات». شیخ فضل الله نوری تقسیم قوا به سه قوه را « بدعت و ضلالت محض» خواند.

شیخ فضل الله نوری با حکم کمیته و شیخ ابراهیم زنجانی مشروطه خواه در توپخانه تهران به دار آویخته شد؛

اعدام شیخ فضل الله نوری در میدان توپخانه تهران (9 مرداد 1288 خورشیدی)

از جمله نظریات شیخ فضلالله نوری حضور هیئتی از مجتهدین واجد شرایط برای مراقبت بر قوانین مجلس شورا ملی بود. این چند نفر هیئت، مستقل از مجلس و موازی با نهاد مجلس بود. پس از فتح تهران در تابستان 1288 خورشیدی، شیخ فضلالله نوری گرفتار شد و به حکم شیخ ابراهیم زنجانی در 13 رجب 1327 قمری برابر با 9 مرداد 1288 شمسی در میدان توپخانه در تهران به دار آویخته شد و در «حرم امامان» در قم دفن شد.

ملا قربانعلی زنجانی معروف به حجت الاسلام ، از نهضت مشروطه مشروعه

ملا قربانعلی زنجانی معروف به حجتالاسلام، مرجع تقليد قدرتمند و پرُ نفوذ عصر مشروطه در حدود سال 1246 قمری در یکی از روستاهای زنجان به نام ارغين چشم به جهان گشود. پدرش کشاورزی معتقد و شيفته اهل بيت عصمت عليهم السلام موسوم به علی عسکر بود و مادرش سارا (نرگس) نام داشت.

قربانعلی در اوايل کودکی از زادگاهش به زنجان آمد و پس از طی تحصيلات مقدماتی، در مدرسه نصرالله خان به تحصيل علوم دینی پرداخت و مقدمات علوم اسلامی را نزد اساتيد آن ديار از جمله آخوند ملا علی قارپوز آبادی فرا گرفت.

فتنه بابیان در زنجان (1266 قمری)

در سال 1266 قمری که با شروع فتنه بابيان در زنجان و وقوع آشوب در شهر، مجال درس و بحث از عالمان دینی گرفته شده بود ملا قربانعلی زنجانی برای ادامه تحصيل و شرکت در درس خارج عازم عتبات شد، اما چون راه عراق بسته بود ابتدا مدتی را در بروجرد گذراند و سپس راهی نجف اشرف شد و در آن شهر از محضر عالمان بزرگی چون صاحب جواهر، شيخ مرتضی انصاری، شيخ راضی نجفی و حاج سيد حسين کوه کمری کسب فيض نمود.

تاسيس حوزه علميه زنجان

ملا قربانعلی زنجانی در غربت ساليان درازی را در نهايت تنگدستی سپری نمود و با پشتکار فراوان به درجه اجتهاد نایل گشت و با درگذشت استاد ارجمندش شيخ مرتضی انصاری در سال 1281 قمری به زنجان بازگشت و دنباله کار استاد خود آخوند قارپوزآبادی را در تأسيس و تکميل حوزه علميه زنجان به دست گرفت و به تربيت شاگردان و ترويج و اجرای قوانين اسلام پرداخت. از حوزه علميه او در زنجان و از محضر پرُ فيضش نيز فقها و مراجع تقليد نامدار و دانشمندان بنامی همچون سيد يونس اردبیلی، شيخ عبدالکريم زنجانی نجفی و آخوند ملا فتحعلی زنجانی برخاسته هر کدام به سهم خويش در ترويج اسلام و روشنسازی افکار مسلمين کوشيدند.

از ويژگيهای شخصيت حجتالاسلام ملا قربانعلی زنجانی، دانش فراوان در احکام و مسایل شرعيه، محفوظات گسترده، قوه استقلال و فقاهت عميق بود. او بر فقه تسلط کامل داشت و شايد تنها مرجع تقليد آن دوران بود که هئيت استفتاییه نداشت و خود همه سوالهای شرعی و استفتائات را کتباً پاسخ می داد. ايشان علاوه بر فقه و اصول در عرفان و حکمت نيز اطلاعات وافری داشت.

از ديگر ويژگيهايش دوری کامل او از دنيا و لذات آن بود. زهد و پارسایی و زندگی کاملآ ساده او و عدم علاقه به مالاندوزی ايشان همه مردم را شيفته خود ساخته بود. آن عالم بزرگوار در سراسر عمر تاهل اختيار نکرد. از جمله خصایص مهم آخوند زنجانی عزت نفس و مناعت طبع وی در قبال ارباب قدرت بود. احتشامالسلطنه یکی از حکام زنجان در روزگار ناصرالدينشاه در خاطرات خود مینويسد: «آخوند ملا قربان علی زنجانی مردی وارسته، فقيه، عالم و مورد توجه عموم مردم بود و ابدآ با هيچ حکومتی رفت و آمد نمیکرد».

حجتالاسلام ملا قربانعلی زنجانی در طول دوران زعامت دینی خود از عوامل حکومت قاجار نه حاکمی را پذيرفت و نه به حضور حاکمی رفت. او رجال ديوانی قاجار را عادل نمیدانست و با هيچ يک از پادشاهان قاجار ملاقات نکرد. در حيات سياسی ايشان برخورد شديد با دو حاکم خودکامه عصر استبداد در زنجان مانند «مهدی خان وزيرهمايون» و «سعدالسلطنه» ديده میشود.

یکی ديگر از ويژگيهای فکری، عقيدتی و سياسی آخوند ملا قربانعلی زنجانی خصلت مشروعهخواهی ايشان است. او یکی از فقيهان بزرگ عصر قاجار و مشروطيت است که در جريان نهضت مشروطهخواهی اصل قضيه را مشکوک می پنداشت و آن را تحریکی از سوی دولتهای استعماری روس و انگليس برای تأمين مقاصد خاص خودشان تلقی میکرد.

«مشروطه مشروعه» ، عنوان حکومت انقلاب مشروطه

در انقلاب مشروطه حجتالاسلام شيخ فضلالله نوری، آقا سيد محمد کاظم يزدی و ميرزا حسن مجتهد تبريزی معتقد بودند که قانون اساسی و ديگر قوانين حقوقی و جزایی بايد مطابق با قوانين اسلام و شرع باشد به همين دليل پيشنهاد کردند عنوان حکومت، مشروطه مشروعه باشد و شيخ فضلالله نوری سردمدار نهضت مشروطه مشروعه يا مشروعهخواهی گرديد.

نبرد دو انديشه ، نبرد مشروطه با مشروعه

آيتالله حاج ملا محمد خمامی ، آخوند ملا قربانعلی زنجانی و ميرزا محمدحسن مجتهد تبريزی از حاميان «مشروطه مشروعه»

رويارویی و نبرد دو انديشه مشروطه و مشروعه محدود به تهران نبود و در شهرهای بزرگ ديگر نيز وجود داشت. در رشت آيتالله حاج ملا محمد خمامی رشتی، در زنجان آخوند ملا قربانعلی زنجانی و در تبريز ميرزا محمدحسن مجتهد تبريزی از حاميان مشروطه مشروعه بودند.

تبليغ مشروطه در زنجان توسط دولت «محمد ولیخان سپهدار تنکابنی» (1287 خورشیدی/1326 قمری)

با مخالفتهای حجتالاسلام (ملا قربان علی زنجانی)، انديشه مشروطهخواهی در زنجان رونق چندانی نيافت و از اين روی طرفداران مشروطيت بر آن شدند تا مردم زنجان را به نهضت مشروطهخواهی ملحق نمايند و بدين منظور از سوی «محمد ولیخان سپهدار تنکابنی»، رییس دولت مشروطه، دو تن از مشروطهخواهان رشت که در قزوين استقرار يافته بودند وارد زنجان شدند و به تبليغ مشروطه در بين مردم پرداختند. کم کم آرامش شهر از بين رفت و مردم دچار اختلاف عقيده شدند. آخوند ملا قربانعلی زنجانی به عظيمزاده اردبیلی و علیاکبر خان زنجانی دو مأمور اعزامی پيغام داد که برای برقراری مجدد آرامش شهر، زنجان را ترک نمايند ولی آنان به رغم اين توصيه، دارالحکومه را تصرف کردند و زمام امور شهر را در دست گرفتند و آتش جنگ را شعله ور ساختند.

در پی اين اقدام مردم زنجان با رهنمودهای حجتالاسلام موفق شدند دارالحکومه را از دست مشروطهخواهان خارج نمايند ولی بعد از مدت کوتاهی محمدعلی شاه از سلطنت خلع شد و مشروطهخواهان قدرت را در دست گرفتند. آنان پس از برقراری حکومت به تصفيه حساب با مخالفان مشروطه پرداختند. طرفداران استبداد هر يک به گوشهای پناه بردند ولی حاميان مشروطه مشروعه مانند شيخ فضلالله نوری و آخوند ملا قربانعلی زنجانی همچون کوه مقاوم و استوار پا برجای ايستادند.

تبعید ملا قربانعلی زنجانی به عتبات (1288 خورشیدی/ 1327 قمری)

در سال 1327 قمری/1288 خورشیدی، مشروطهخواهان قوایی را به سرکردگی سه تن از سرداران مشروطه به نامهای سردار معتضد، سردار بهادر بختياری(سردار اسعد سوم) و يپرم خان ارمنی جهت سرکوب مخالفان مشروطه به اردبيل و زنجان روانه ساختند. آنها ملا قربانعلی زنجانی را دستگير و به عتبات عاليات تبعيد نمودند. اين مجاهد نستوه و بزرگوار در سال1289 خورشیدی/ 1328 قمری، تنها و غريبانه در کاظمين دار فانی را وداع گفت. او و تا آخرين لحظه عمر برای تحقق حکومت مشروعه پايداری نمود. از تأليفات آخوند ملا قربانعلی زنجانی میتوان به رساله «سوال و جواب»، رساله مفصل «توضيحالمسایل»، حاشيه بر تبصره «المتعلمين فی احکامالدين» و حاشيه بر «مکاسب» اشاره نمود.

منبع:

- جستاری از ویدا معزی نیا از سایت "موسسه مطالعات سیاسی معاصر ایران".

.................. ................. ............... ............... ...........

"حمله وهابیون حنبلی سُنی به کربلا" در سال 1216 ه.ق/ "سیّد جمال الدین اسد آبادی" از نگاه موافق و مخالف/

با تشکر از سایت ویدا معزی نیا از سایت "موسسه مطالعات سیاسی معاصر ایران"، / سایت خانه و خاطره/ سروش آذرت/ مهرماه 1392 خورشیدی/ اکتبر 2013 میلادی/