با سلام.

به سایت خانه و خاطره خوش آمدید.

عالیجناب پرسی سایکس (Sir Percy Sykes)

(از 1867 تا 1945 میلادی)

عالیجناب پرسی سایکس(Sir Percy Sykes)؛

سر پرسی سایکس کنسول بریتانیا در شرق ایران (1894 میلادی)

سر پرسی سایکس؛ او یک ژنرال انگلیسی، نویسنده، جغرافیدان و شرق شناس بود. پرسی سایکس از سال 1271 خورشیدی (4 سال قبل از ترور ناصرالدین شاه در 1285 خورشیدی) تا سال 1297 خورشیدی (اواخر جنگ جهانی اول: 1918 میلادی) در جنوب ایران بوده و اطلاعاتی از این مناطق بدست آورده است. از او نوشته ها و خاطرات زیادی برجا مانده که معروفترین شان کتاب "تاریخ ایران" در 2 جلد میباشد.

عالیجناب پرسی سایکس، مستشرق و ژنرال انگلیسی در هندوستان فارسی آموخت و در ولایات شرقی و جنوب ایران نماینده دولت بریتانیا بود. او هم چنین نیروی موسوم به «پلیس جنوب» را در ایران بنیاد گذاشت. از او به عنوان یکی از خاورشناسان برجسته نام برده میشود که کتاب های بسیاری درباره ایران و افغانستان نوشته است. 

آنتونی وین

آنتونی وین، خاورشناس انگلیسی که خود کتابی به نام "ایران در بازی بزرگ" تالیف کرده، در این جا گزارشی نوشته از چگونگی سفر سر پرسی سایکس به همراه خواهرش به کاشغر و پامیر.

کاشغر در ترُکستان شرقی(اویغورستان)؛ در غرب بیابان تکله مکان، در شرق تاجیکستان؛

سفر پرس سایکس با خواهرش به کاشغر ترکستان شرقی ؛ بازی بزرگ ابرقدرت های روسیه و انگلیس

در اواخر سده نوزدهم میلادی، زمانی که "بازی بزرگ" میان ابرقدرت های وقت (روسیه و انگلیس) به اوج خود رسیده بود، شهر کاشغر در ترُکستان شرقی، در بخش چینی کوهستان پامیر، در مرکز مثلثی واقع بود که روسیه را در غرب، چین را در شرق و هندوستان را در جنوب خود داشت.

کاشغر شهر اویغورهای مسلمان ترُک زبان

روابط بد با چین

مردان اویغوری کاشغر؛

کاشغر روابط خوب کاشغر اویغورستان با روسیه (1890 میلادی)

کاشغر، این شهر که ساکنانش عمدتا اویغورهای مسلمان ترُک زبان بودند که در غربی ترین نقطه امپراتوری چین قرار دارد. اما روابط کاشغر با پکن به اندازه ای بد بود که پایتخت چین بر این ولایت سیطره کامل نداشت.

اجناس چینی برای رسیدن به کاشغر باید مسیر درازی را طی می کرد. این اجناس با کشتی به شهر باتومی (در گرجستان کنونی) در کرانه دریای سیاه منتقل می شد، از راه زمینی به باکو می رفت و از آن جا دوباره با کشتی از طریق دریای خزر به شهر کراسنوودسک انتقال می یافت تا از آن جا با قطار به سمرقند و سپس به اندیجان می رسيد. از شهر اندیجان کالا را با ارابه و اسب و گاومیش و شتر به کاشغر می بردند. از این رو برای بازرگانان کاشغری تجارت با روسیه آسان تر بود.

جورج مک کارتنی کنسول بریتانیا در کاشغر (1890 تا 1915 میلادی)

در دهه 1890 میلادی حکومت بریتانیایی هندوستان نگران نفوذ روسیه در منطقه شد و جورج مک کارتنی را به کاشغر فرستاد، تا در آن جا یک کنسولگری تاسیس کند و مواظب فعالیت های روسیه در منطقه باشد. در سال 1915 میلادی(بهنگام جنگ جهانی اول) از آغاز ماموریت مک کارتنی بیست و چهار سال می گذشت، اما در این مدت او تنها دو بار از خانه اش در بریتانیا دیدن کرده بود. از این رو مقامات تصمیم گرفتند که به او یک مرخصی دیگر هم بدهند.

سر پرسی سایکس جانشین جورج مک کارتنی

کسی که در دوره مرخصی مک کارتنی جایگزین او شد، سر پرسی سایکس بود. پرسی سایکس از سال 1894 میلادی به بعد کنسول بریتانیا در شرق ایران بود و به عنوان سیاح و یک سیاست مدار موشکاف برای خود نامی دست و پا کرده بود.

الا (Ella) خواهر گردشگر پرس سایکس (15 سال در ایران)

همسر پرسی سایکس و شش فرزندش نخواستند که او را در این سفر طولانی به دور افتاده ترین پایگاه نفوذ بریتانیا همراهی کنند. در نتیجه، سایکس از خواهر مجردش الا (Ella) خواست که به او بپیوندد و در کاشغر برای او خانه داری کند. الا (Ella) گردشگر نترس و سرسختی بود که پانزده سال پیش از آن با برادرش سرتاسر ایران را پیموده بود.

پرسی سایکس و ابراهیم قوام الملک؛

کنسولگری منزوی بریتانیا در کاشغر

در آن دوره کنسولگری بریتانیا در کاشغر از منزوی ترین نمایندگی های دیپلماتیک بریتانیا بود. بسته های کنسولگری درعرض سه هفته توسط چاپارها به هند می رسید. زندگی اجتماعی کمرنگ و محدود بود. افزون بر چندین کارمند زبر و خشن کنسولگری روسیه، چند تن سوئدی لجوج و شراب ستیز هم بودند که در بنیادهای خیریه مذهبی پزشکی کار می کردند و با روس ها میانه خوبی نداشتند و اصلا مایل به همکاری با آنها نبودند. روس ها خوش مشرب بودند ، اما یک ضیافت شام آنها که قرار بود ساده و رسمی باشد ، تا بامداد به درازا کشید که تحملش برای الا سخت بود.

مسجد ایالت خودمختار سین کیانگ یا ترکستان شرقی؛ پرچم ترکستان شرقی؛

ترکستان شرقی یا سرزمین اویغورها ؛ رابطه چین با ترکستان شرقی

سال 1877 میلادی، دولت چین کنترل ترُکستان شرقی را از «بیگ های اویغور» پس گرفت. در پایان سال 1911 میلادی، "سون یات سن"، رهبر جمهوری خواهان چین علیه امپراتورهای فاسد مانچو (منچوری) چین قیام کرد که در پی آن کشور درگیر آشوب شد. در این دوران ترُکستان چین میان جمهوری خواهان و هواداران مانچوها بخش شده بود.

روس ها به هندوستان یک گام نزدیک تر

روسیه با استفاده از بهانه معمولی اش مبنی بر «ضرورت حمایت از اتباع خارجی در معرض خطر»، یک هزار قزاق و چهارصد تن تفنگدار خود را وارد منطقه کرد. چینی ها قادر به مقاومت نبودند. متعاقبا روس ها به هندوستان یک گام نزدیک تر شدند.

ترُکستان شرقی مورد علاقه آلمان و ترُکان عثمانی

وقتیکه جنگ اول جهانی اوج گرفت(1914 تا 1918 میلادی)، مردم تُرک زبان ترُکستان شرقی مورد علاقه آلمانی ها و متحدان ترُک آنها واقع شدند. آلمان و ترکیه غثمانی رویای برانگیختن آشوب سراسری در شرق را در سر می پروراندند. آشوبی خزنده که به هند راه یابد و امپراتوری بریتانیا را نابود کند.

ترُکان عثمانی در کاشغر و افغانستان (1915 میلادی)

ماموران ترُک عثمانی، ترُُکستان شرقی را پایگاه خود برای برانگیختن قبیله ها در مناطق مرزی هندوستان و ترُکستان روسیه قرار دادند. ماه فوریه سال 1915 میلادی یک گروه پنج نفره ترُک ها در کاشغر ظاهر شدند. مک کارتنی دریافت که آنها قصد دارند در فصل بهار به افغانستان بروند و مردم آن جا را به مبارزه علیه بریتانیایی ها تشویق کنند. وقتی که او از چینی ها خواست که ماموران ترُک را اخراج کنند، پاسخ این بود که چین کشوری بی طرف است و دلیلی به اخراج ترُک ها ندارد.

همکاری روس و انگلیس

سر پرسی سایکس مدتی پس از ورودش به کاشغر شاهد عزیمت گروهی دیگر از ترُک ها به افغانستان بود. پرسی سایکس و کنسول روس با تشریک مساعی از "تائوین"، والی محلی، خواستند که ترُک ها را دستگیر کند. در ماه مه همان سال 1915 میلادی گروه سوم ترُک ها قصد ورود به منطقه را داشتند، اما در مرز توسط قزاق های روس بازداشت شدند.

بازرگانان کاشغری متحد روس ها ؛ تقبیح ترُکان از منبر مسجد اویغورها

دو ماه پس از آن باز یک گروه ترُک ها به کاشغر آمدند، این بار گویا برای گشودن چند مدرسه. بازرگانان کاشغر با ورود هر نوع فکر نوی که از کنترلش عاجز بودند، سرسختانه مخالفت می کردند. آنها تحت حمایت روس ها (آن گونه که منابع ترُکی ادعا می کنند) به ملاها پول دادند ، تا از منبر مسجدها ترُک ها را تقبیح کنند.

نکات مورد اصرار ملاهای کاشغری

- زبان ترُکی عثمانی نباید در مدرسه ها تدریس شود.

- تنها واحدهای مدارس باید زبان عربی و مذهب باشد.

- شعر و سرودهای ملی گرایانه باید از برنامه آموزشی حذف شود.

- عربی باید نه به شیوه عثمانی، بلکه به شیوه کاشغری تدریس شود.

- دانش آموزان باید عبا و دستار به سر و تن داشته باشند، نه پوشش فرنگی.

- نحوه درود گویی باید "السلام علیکم" با صدای بلند باشد.

- تاریخ و جغرافیا نباید تدریس شود و کتاب های درسی نباید تصویر داشته باشد.

سایکس ها در کوههای پامیر

زندگی در واحه کاشغر با بهره برداری از تاکستان های انگور و کشت هندوانه با آرامش می گذشت. برای رهایی از یک نواختی زندگی در این منطقه حاصلخیز پرسی سایکس و الا (Ella) از گرمای آزاردهنده ماه ژوئن فرار کردند و از کوه های پامیر بالا رفتند و از گردنه هایی در خاک روسیه سر در آوردند که هنوز علامت گذاری مرزی نشده بود.

اتحاد شکننده روس و انگلیس

روسیه در آن زمان متحد بریتانیا بود، اما این اتحاد، شکننده به نظر می رسید. پرسی سایکس در دوره کنسولگری اش در ایران شاهد پیمان شکنی روس ها شده بود. اما اکنون روسیه دوباره با بریتانیا عهد دوستی بسته بود، چون هر دو علیه آلمان می جنگیدند، ولی پرسی سایکس مطمئن نبود که روسیه خیال ضمیمه کردن هندوستان به خاک امپراتوری اش را که رو به شرق گسترش می یافت، از سر دور کرده باشد.

سایکس ها در سرزمین قرقیزهای کوچ گر

سر پرسی سایکس و خواهرش الا با هجده اسبی که بارشان را حمل می کردند، از امتداد رود گِز به سوی دریاچه "بلند گول" و سرزمین قرقیزهای کوچ گر راه افتادند.

قرقیزهای کوچ گر در سال 1383 خورشیدی؛

قرقیزهای کوچی

قرقیزهای کوچ گر در چادرهای معروف به "آق اوی" یا "سپید خانه" از آنها پذیرایی کردند. آق اوی ها از چادرهای معمولی گرمتر و راحت تر بود. آنها گاومیش ها را جایگزین اسب هایشان کردند، تا حدود پنج هزار کیلومتر ارتفاع گردنه "کته داوان" را درنوردند. از فراز این گردنه نمای دیدنی دریاچه "قراکول بزرگ" در خاک روسیه به چشم می خورد. آنها از پاسگاه "پامیرسکی" هم بازدید کردند که پایگاه مرزی نظامی روسیه در دره مرغاب بود و اکنون در تاجیکستان واقع است.

سایکس ها شاهد بازی «الاک تارتوش قرقیزی» (بُزکشی شبیه راگبی)

پرسی سایکس و خواهرش الا در منطقه "تغرمه" دوباره به خاک چین وارد شدند که با نمای فریبنده کوه "موزتاغ آتا" (پدر کوه یخ) آراسته بود. در آن جا سایکس ها شاهد بازی "الاک تارتوش" شدند که معادل قرقیزی "بزُکشی" افغانی است. بزُکشی شبیه راگبی اسب سواران است که در آن لاشه بزُ جای توپ را گرفته است.

از بناهای معروف شهر تورفان در ترکستان شرقی (مانی در شهر تورفان مدتی زندگی کرده)؛

دره سریکول ، سرزمین مسلمانان اسماعیلی در خاک روسیه

زبان سُغدی مردم دره سریکول شکل پارسی قدیم ؛ آقاخان رهبر اسماعیلیه تبعه انگلیس

با انحرافی اندک در خط سیر، سایکس ها وارد «دره سریکول» در خاک امپراتوری روسیه شدند که سرزمین مسلمانان اسماعیلی بود. مردم سریکول به زبان سغدی حرف می زدند که شکل بسیار قدیمی زبان پارسی است. آنها پیرو آقاخان بودند. آقاخان که در هند زندگی می کرد، تبعه بریتانیا محسوب می شد. از این رو اسماعیلی های سریکول خود را اتباع بریتانیا و مستحق برخورداری از حمایت بریتانیا می دانستند.

شهر خُتن یا خُتان، سال 2008 میلادی؛

سایکس ها بسوی یارکند و خُتن

سر پرسی و الا سایکس در ماه سپتامبر بار دیگر عازم سفر شدند و این بار از طریق حاشیه جنوبی صحرای "تکله مکان" به آبادی های یارکند (شاچه کنونی) و ختن راه افتادند. از دید آنها، یارکند یا شاچه بارورترین و شکوفا ترین آبادی در جنوب چین بود.

آق سقال های هندی

یارکندی ها که آب را نجوشیده می نوشیدند، غالبا از «غم باد» رنج می بردند. سایکس ها در هر شهرکی مورد ارج و احترام «آق سقال ها» یا در واقع، ماموران بریتانیا واقع می شدند که عمدتا از جمله بازرگانان هندی بودند.

کاپیتولاسیون چین ؛ آق سقال ها تبعه انگلیس

در سراسر ترُکستان شرقی شبکه گسترده این نوع "آق سقال ها" فعال بود. آنها در عین اینکه از جماعت خرُد خود نمایندگی می کردند ، اخبار اتفاقات محلی را نيز به کنسولگری بریتانیا در کاشغر می رساندند. این معامله پنهانی نبود و چینی ها به خوبی از آن آگاه بودند. بنا به شرایط کاپیتولاسیون چین، هندی های مقیم این کشور تابع قوانین انگلستان بودند و وظیفه حل و فصل مناقشات هندی ها با مقامات چینی به دوش کنسول بریتانیا بود.

داخل مسجد شهر یارکند، سال 2009 میلادی؛

خُتن با سنگ یشم سبز و ابریشم

سایکس ها برای رسیدن به ختن اسب ها را از پهنه رود یارکند عبور دادند. ختن با سنگ یشم سبز و ابریشم اش معروف بود. از همین شهر بود که در سال 550 میلادی تخم های کرم ابریشم را دزدیدند و به بیزانس بردند، تا انحصار چین بر تجارت ابریشم را بشکنند. در همه این شهرها پرسی سایکس مجبور بود همراه با "آق سقال"ها با والی محلی دیدار کند و مناقشات هندی ها را که برخی طی چندین سال لاینحل مانده بودند، حل کند. سپس او با الا خواهرش به کاشغر مراجعه کرد.

بازگشت جورج مک کارتنی به کاشغر ؛ بازگشت سر پرسی و الا سایکس به انگلستان (1915 میلادی)

در ماه نوامبر سال 1915 میلادی مک کارتنی و خانواده اش از انگلیس به کاشغر بازگشتند. الا و پرسی سایکس نیز از راه روسیه رهسپار انگلستان شدند. اما مدتی بخاطر ادامه جتگ جهانی اول برای ماموریتی جدید به جنوب ایران اعزام شدند.

بازگشت پرسی سایکس به بندرعباس و تشکیل «تفنگداران= پلیس جنوب» (1915 میلادی)

چهار ماه پس از آن پرسی سایکس در راس گروهی از افسران ارتش بریتانیا و هندوستان به بندرعباس رسید، سازمان انگلیسی «تفنگداران جنوب» تشکیل یافت تا در مقابل نفوذ آلمان نازیسم در این منطقه مقابله کند.

بدنبال موزیک اویغوری هستید؟ روی کُد پایینی کلیک کنید.

اویغور موزیک / Dervishler - Vetenim

http://www.youtube.com/v/MOZXb_3sl6k?fs=1&hl=de_DE

منابع:

- سایت "سرزمین پارسیان".

- سایت "جدید آنلاین".

(پژوهش، گردآوری، تدوین و پیرایش از رضا زینتی(سروش آذرت)/ 14 اسقند ماه 1932 / 5 مارچ 2014 میلادی)

.................. ................. ............... ............... ...........

با تشکر از سایت "جدید آنلاین"، و از سایت "سرزمین پارسیان"، / سایت خانه و خاطره/ رضا زینتی(سروش آذرت)/ 14 اسفند ماه 1389 / 5 مارچ 2014 میلادی/