با سلام.

به سایت خانه و خاطره خوش آمدید.

«سورن ، سورِنا ؛ Surena/ Suren» ، رستم «کیانیان سیستان» ، پسر «آرش کمانگیز»

سورن سردار اُرُد اول (Orodes I./55 تا 37 قبل از میلادی)

سورن (سورنا) در «نبرد حرّان» بسال 53 ق.م با کراسوس از سرداران سه گانه روم؛

سرکوب قیام اسپارتاکوس (73 تا 71 قبل از میلاد) توسط کراسوس (Marcus Licinius Crassus/از 115 تا 53 قبل از میلاد)

جنگ «سورن» با «کراسوس» ، «در دشت حرّان= کارهه= The Battle of Carrhae» (53 قبل از میلاد)

«جنگ حرّان» ، نخستین جنگ بین روم و ایران اشکانی= پارتی (53 قبل از میلاد)

جنگ کراسوس با سورنا یا سورن سردار شاه اشکانی ارُد اول (از 55 تا 37 قبل از میلاد)، از قاطعترین نبرد نظامی بشر در قرون قدیم است. در این جنگ، کراسوس کنسول اول روم کشته شد و از ارتش آن کشور کمتر از پنج هزار تن موفق به فرار شدند. جنگ اواخر بهار روی داد. کراسوس پس از سرکوب خونین قیام اسپارتاکوس تصمیم گرفت با ایران دوران اشک سیزدهم، ارُد دوم، وارد جنگ شود تا بر شهرت و ثروت خود بیافزاید. سنای روم از جنگ با ایران اکراه داشت، زیرا که به سبب طول کشیدن دوران صلح از توان رزمی ایران به درستی آگاه نبود، ولی کراسوس اصرار بر این جنگ داشت.

به نوشته پلوتارک برای حمله به ایران، کراسوس هفت لژیون رومی و چهار هزار پیاده کمکی آماده ساخت. به منظور احتیاط ده هزار سوار غیر رومی از جمله هزار سوار گالیایی (سلتی- فرانسوی) را هم بر این نیرو اضافه کرد و با تجهیرات فراوان از طریق سوریه به سوی تیسفون به حرکت درآمد. سپهبد سورنا سرفرمانده ارتش ایران با سپاهیان خود که به اسلحه تازه مجهز بودند و از تاکتیک نوین استفاده می کردند از تیسفون عازم نبرد با او شد.

نبرد در دشت حرّان (دشت کارهه) در بین النهرین

دو ارتش در دشت حرّان که رومیان کارهه (کارئه) می خواندند به هم رسیدند. حّران به فاصله نه چندان دور از فرات شمالی در دشتی خشک و پر باد و غبار بر سر راه کاروانها، به ویژه راهی که به شهر باستانی «اور» ختم می شد واقع شده و آثار باستانی آن هنوز باقی است. قدمت این شهر به دوهزار سال پیش از میلاد می رسد. نام آن از زبان سومری گرفته شده و به معنای «چهار راه مسافران» است. آب این شهر از چاهها تامین می شد.

«دژهای انسانی مربع شکل» «تستودو Testudo» کراسوس

پس از رسیدن دو ارتش به یکدیگر، کراسوس دستور داد که سربازانش آرایش جنگی به خود بگیرند و تشکیل «تستودو Testudo» دهند. تستودو ها دژهای انسانی مربع شکل بودند که هر ضلع آن را 12 سرباز پیاده دارای سپرهای آهنی بزرگ که در کنار هم می ایستادند تشکیل می دادند و سواره نظام در داخل این دژها آماده حمله در فرصت مناسب می شد و مجموعه این تستودو ها که در کنار هم قرار می گرفتند یک دژ عظیم دارای دروازه های متعدد را تشکیل می داد.

سواره نظام زره پوش زوبین انداز سورن سردار ارُد اول

رومیان با این عمل، منطقه و روش جنگ را، خود انتخاب می کردند و نیروی دشمن را وادار می ساختند که در زمین آنان وارد بازی شود. ولی، این بار ایرانیان تاکتیک جنگی خود را تغییر داده بودند و از سلاحهای تازه ای استفاده می کردند؛ سواره نظام زره پوش و نیز زوبین انداز داشتند و کمان بزرگ و تازه ساخته بودند و با شتر به سربازان در حال جنگ، مهمات و آب می رسانیدند. هر واحد پس از چند ساعت جنگ باید به پشت جبهه برای استراحت منتقل می شد و کار سواران سبک اسلحه، قطع راههای تدارکاتی دشمن و عملا در محاصره گرفتن آن و جنگ و گریز بود.

«سورن» یا «سورنا» ، «رستم کیانیان سیستان» ، پسر «آرش کمانگیز»

پلوتارک درباره «سورنا» سرفرمانده نیروهای ایران در این جنگ نوشته است که او از یک خانواده اصیل پارسی بود و در امور نظامی نبوغ داشت و شخص دوم ایران پس از شاه بشمار می رفت. به استناد این نوشته و نوشته های دیگر «سورنا» از کیانیان سیستان بود و در نزدیکی شهر زرنگ (درنگیانا) و نه چندان دور از ساتراپی (استان) آریا به دنیا آمده بود و در حقیقت از همشهریان رستم زال، پهلوان افسانه ای ایران بود و یعقوب لیث نیز بعدا از همین منطقه برخاست. به نوشته مورخان بعدی، خانواده سورنا بدون توجه به این که چه دودمانی پادشاهی می کند همیشه در خدمت ایران بود. آرش پدر سورنا نیز از ژنرالهای بنام ایران بود. در سیستان (مشترک میان ایران و افغانستان امروز) سورنا، «رستم سورنا» خطاب می شد.

کشته شدن «پوبلیوس» پسر «کراسوس» در «نبرد حرّان» (53 قبل از میلاد)

در سال 53 پیش از میلاد، پس از رسیدن دو نیرو به یکدیگر در دشت حرّان، سورنا کوشید که کراسوس و ژنرالهایش متوجه آرایش و نقشه جنگی او ، مخصوصا سواره نظام زره پوش نشوند و جنگ پس از بالا آمدن خورشید و گرم شدن هوا آغاز شود زیرا که سورنا می دانست دسترسی سربازان کراسوس به آب دشوار است. پس از آغاز جنگ، سربازان رومی متوجه کمانهای تازه و پرُ قدرت ایرانیان شدند، زیرا که سربازان ایرانی با این کمانها موفق شدند پای بسیاری از پیادگان سپردار رومی که اضلاع تستودو ها را تشکیل داده بودند به زمین و نیز به یکدیگر بدوزند و اندکی بعد همه نیروی رومی در محاصره قرار گرفت.

کراسوس صبر کرد تا تشنگی و خستگی بر سربازان ایران غلبه کند و با تمام شدن تیرهایشان حلقه محاصره ضعیف شود و او بتواند نیروهایش را به منطقه مرتفعی منتقل کند که مشاهده کرد با شتر آب و مهمات (تیر) به سربازان ایرانی می رسد و این واحدها بدون تضعیف حلقه محاصره جا به جا می شوند که پسرش پوبلیوس را با چند هزار رومی و همه سواران گالیایی مامور شکستن خط محاصره کرد که در این تلاش پوبلیوس و بیشتر افراد او کشته شدند و بقیه نیز به اسارت در آمدند.

نیروهای ایرانی برای تضعیف روحیه رومیان سر «پوبلیوس» را بر نیزه کردند و به آنان نشان دادند. کراسوس که چنین دید تصمیم به عقب نشینی به شهر حرّان که دارای حصار بود گرفت، ولی موفق نشد؛ جانش را از دست داد و از آن سپاه انبوه، کمتر از پنج هزار تن موفق به رساندن خود به آن سوی فرات شدند.

در مورد شمار تلفات، ارقام متفاوت است. پلوتارک بیش از 20 هزار تن کشته، ده هزار اسیر و هزاران زخمی که بیشترشان بعدا جان باختند ذکر کرده است. اسیران رومی به سغدیا = سغدیانا (فرارود و عمدتا تاجیکستان امروز) جهت کار زراعت منتقل شدند و مورخان چینی درباره اقامت آنان در سغدیا مطالب متعدد نوشته اند. سر کراسوس همراه با ژنرالهای اسیر رومی به تیسفون برای مشاهده اورودس ( اورود ــ هیرودس) شاه وقت فرستاده شدند. مورخان نوشته اند که اورود (ارد) با مشاهده سر کراسوس گفت که مقداری سکه طلا بیاورند و سر کراسوس را در کنار سکه ها قرار دهند و سپس خطاب به سر کراسوس گفت: حالا تا می توانی طلا بخور که حرص آن را می زدی. بیشتر نیروهایی که سورنا در جنگ با کراسوس بکار برد از شرق ایران (خراسان ، سیستان و کرمان) بودند. این جنگ باعث تحقیر رومیان در جهان آن روز شد.

.................. ................. ...............

سورن سردار اشکانی اُرُد اول؛

ژنرال سورنا که بود و چه کرد

سورنا یا سورن (سردار سپهبد رستم سورن پهلو: 82 تا 52 پیش از میلاد) فرزند آرخش (آرش) و ماسیس یکی از سرداران سپاه ایران در زمان اشکانیان است. بر پایه گفتهٔ پلوتارک «سورنا در دلیری و توانایی پیشروترین پارتی/ایرانی دوران خود بود.» و «سورنا بلندقدترین و خوش چهره ترین مرد زمان خود بود.»

سورنا سردار پارتی معاصر اشک سیزدهم، اُرُد اول (از 55 تا 37 ق م.)، وی از نظر نژاد و ثروت و شهرت پس از شاه رتبه اول را داشت و بسبب نجابت خانوادگی در روز تاجگذاری پادشاه حق داشت که کمربند شاهی را بکمر بندد. سورنا اُرُد را به تخت نشانید و شهر سلوکیه را متصرف شد و اول کسی بود که بر دیوار شهر مذکور بر آمد و با دست خود اشخاصی را که مقاومت میکردند بزیر افکند. وی در این هنگام بیش از 30 سال نداشت، با این وجود به احتیاط و خردمندی شهره بود.

سورنا (سورن پهلو) سپاه ایران را در نخستین جنگ با رومیان فرماندهی کرد و رومیها را که تا آن زمان در همه جا پیروز بودند، برای اولین بار با شکستگی سخت و تاریخی روبرو ساخت. نشان خاندان سورنوی از خاندان سورن یکی از هفت خاندان معروف ایرانی (در زمان اشکانیان و ساسانیان) بود. سورن در زبان فارسی پهلوی به معنی نیرومند میباشد. (نمونه دیگر این واژه در کلمه اردیسور آناهیتا یعنی ناهید بالنده و نیرومند بکار رفته است). از دیگر نامآوران این خاندان ویندهفرن (گندفر) است که در سده نخست میلادی استاندار سیستان بود؛ قلمرو او از هند و پنجاب تا سیستان و بلوچستان امتداد داشت. برخی پژوهشگران او را با رستم دستان قهرمان حماسی ایران یکی میدانند. ذکر نام رستم در منظومه پهلوی اشکانی درخت آسوریک ارتباط او را با اشکانیان نشان میدهد.

ژول سزار (Julius)، پومیه (Pompee) و کراسوس (crassus) سه تن از سرداران و فرمانروایان بزرگ روم بودند که سرزمینهای پهناوری را که به تصرف دولت روم در آمده بود، به طور مشترک اداره میکردند. آنها در سوم اکتبر سال 56 پیش از میلاد در نشست لوکا (Luca) تصمیم حمله به ایران را گرفتند. کراسوس فرمانروای بخش شرقی کشور روم آن زمان؛ یعنی شام بود و برای گسترش دولت روم در آسیا، قصد حمله به ایران و هند را داشت. کراسوس (رییس دورهای شورا) با سپاهی مرکب از 42هزار نفر از لژیونهای ورزیده روم که خود فرماندهی آنان را برعهده داشت به سوی ایران روانه شد و اُرُد اول(اشک 13) پادشاه اشکانی، سورنا سردار نامی ایران را مأمور جنگ با کراسوس و دفع یورش رومیها کرد.

شهر حرّان یا کاره در جلگههای میانرودان (بین النهرین)

کشته شدن کراسوس و پسرش فابیوس Fabius پوبلیوس در جنگ حرّان (53 پیش از میلاد)

نبرد میان دو کشور در سال 53 پیش از میلاد در جلگههای میانرودان و در نزدیکی شهر حرّان یا کاره (carrhae) روی داد. در جنگ حرّان، سورنا با یک نقشه نظامی ماهرانه و به یاری سواران پارتی که تیراندازان چیرهدستی بودند، توانست یکسوم سپاه روم را نابود و اسیر کند. کراسوس و پسرش فابیوس Fabius (پوبلیوس) در این جنگ کشته شدند و تنها شمار اندکی از رومیها موفق به فرار گردیدند.

جنگ پارتیزانی= جنگ به روش پارتیان

روش نوین جنگی سورنا، شیوه جنگ و گریز بود. این سردار ایرانی را پدیدآورنده جنگ پارتیزانی (جنگ به روش پارتیان) در جهان میدانند. ارتش او دربرگیرنده زرهپوشان اسبسوار، تیراندازان، نیزه داران، شمشیرزنان و پیادهنظام همراه با شترهایی با بار مهمات بود. افسران رومی درباره شکستشان از سورن پارتی به سنای روم چنین گزارش دادند:

گزارش افسران رومی درباره شکستشان از سورن پارتی به سنای روم

«سورنا فرمانده ارتش ایران در این جنگ از تاکتیک و سلاحهای تازه بهره گرفت. هر سرباز سوار ایرانی با خود مشک کوچکی از آب حمل میکرد و مانند ما دچار تشنگی نمیشد. به پیادگان با مشکهایی که بر شترها بار بود آب و مهمات میرساندند. سربازان ایرانی به نوبت با روش ویژهای از میدان بیرون رفته وبه استراحت میپرداختند. سواران ایران توانایی تیراندازی از پشتسر را دارند. ایرانیان کمانهایی تازه اختراع کردهاند که با آنها توانستند پای پیادگان ما را که با سپرهای بزرگ در برابر آنها و برای محافظت از سوارانمان دیوار دفاعی درست کرده بودیم به زمین بدوزند. ایرانیان دارای زوبینهای دوکی شکل بودند که با دستگاه نوینی تا فاصله دور و به صورت پیدرپی پرتاب میشد. شمشیرهای آنان شکننده نبود. هر واحد تنها از یک نوع سلاح استفاده میکرد و مانند ما خود را سنگین نمیکرد. سربازان ایرانی تسلیم نمیشدند و تا آخرین نفس باید میجنگیدند. این بود که ما شکست خورده، هفت لژیون را به طور کامل از دست داده و به چهار لژیون دیگر تلفات سنگین وارد آمد.»

«جنگ حرّان» ، نخستین جنگ بین روم و ایران اشکانی= پارتی (53 قبل از میلاد)

جنگ حرّان که نخستین جنگ بین ایران و روم به شمار میرود، دارای اهمیت بسیار در تاریخ است زیرا رومی ها پس از پیروزیهای پیدرپی برای اولین بار در جنگ شکست بزرگی خوردند. پس از پیروزی سورنا بر کراسوس و شکست روم از ایران، دولت مرکزی روم دچار اختلاف شدید شد. پس از این جنگ نزدیک به یک قرن، رود فرات مرز شناخته شده بین دو کشور گردید و مناطق ارمنستان، ترکیه، سوریه، عراق تبدیل به استانهایی از ایران گردیدند. رومی ها برای جلوگیری از شکستهای آینده و به پیروی از ایرانیان ناچار شدند به وجود سواره نظام در سپاه خود توجه بیشتری نمایند.

سورنا پس از شاه مقام اول کشور را داشت؛ وی اُرُد را به تخت سلطلنت نشانید و به سبب نجابت خانوادگی در روز تاجگذاری شاهنشاه ایران کمربند شاهی را به کمر پادشاه بست. قتل سورنا بدست اُرُد دوم ساخته و پرداخته تاریخ نویسان مغرضی همچون گیریشمن فرانسوی بوده و عاری از حقیقت میباشد چرا که اُرُد دوم دو سال قبل از سورنا در انزوا و تنهایی مُرد. البته اروپایی ها همانند همیشه برای چسباندن برچسب وحشیگری به ایرانیان، مرگ اُرُد دوم را نیز به گردن فرزندش فرهاد چهارم افکندند.

مجسمه سردار سورنا این مجسمه در موزه ملی ایران موجود است. یادواره خیابانی در تهران با نام سورنا نامگذاری شده است. ربات ملی ایران نیز به نام سورنا نام گذاری گردیده است.

منابع:

- سایت "ایران باستان.پرشیان بلوگ.آی ار" یا "iranbastan7.persianblog.ir".

- سایت "انجمن سربازان سایبری سرزمین گارس.آی از" یا " irartesh.ir".

- "ایران باستانی"، از حسن پیرنیا(مشیرالدوله)، ص 228.

- سایت "esi686.blogfa.com".

- سایت " iranchamber.com".

(پژوهش، گردآوری، تدوین و پیرایش از رضا زینتی(سروش آذرت): 17 دی 1392 / 7 ژانویه 2013 )

.................. ................. ............... ............... ............

با تشکر از سایت "ایران باستان.پرشیان بلوگ.آی ار" یا "iranbastan7.persianblog.ir"، و از سایت "انجمن سربازان سایبری سرزمین گارس.آی از" یا " irartesh.ir"، سایت "esi686.blogfa.com"، و از سایت " iranchamber.com"، و با تشکر از بازماندگان زنده یاد شادروان حسن پیرنیا مشیرالدوله، / سایت خانه و خاطره/ رضا زینتی(سروش آذرت)/ 16 دی 1392 / 6 ژانویه 2013 /